Bij het Nationaal Archief kun je sinds dinsdag de aangrijpende getuigenissen van ’troostmeisjes’ inzien. Ze vertellen hoe ‘volwassen’ vrouwen jonge meisjes tegen de Japanners probeerden te beschermen.
Troostmeisjes zijn de vrouwen en meisjes die Japanse militairen ’troost’ moesten bieden tijdens de bezetting van Indonesië. Meestal betekende dit dat ze gedwongen werden tot prostitutie en in bordelen terechtkwamen.
Tot op de dag van vandaag vragen Nederlandse vrouwen de Japanse regering om erkenning voor wat hen is overkomen. Onderzoeksjournalist Griselda Molemans schreef in 2020 het boek Levenslang Oorlog over de Japanse dwangprostitutie tussen 1932 en 1945. Ze beschrijft daarin hoe in Nederlands-Indië minimaal 70.000 vrouwen en meisjes door Japanse militairen tot prostitutie werden gedwongen. In een officieel rapport uit 1994 noemde Nederland zelf veel kleinere aantallen: 65 tot 300 vrouwen.
De getuigenissen van deze vrouwen waren tot nu toe meestal niet (volledig) openbaar. Maar elk jaar worden bij het Nationaal Archief op Openbaarheidsdag verschillende documenten opvraagbaar die eerder niet of alleen onder voorwaarden in te zien waren. Dit jaar zijn dat onder andere documenten over de (dekolonisatie)oorlog in Nederlands-Indië.
'De Schrik van Roden' vertelt verhaal van oud-NSB'er: 'Wanneer ben je een slecht mens?'
Na de oorlog in Nederlands-Indië heeft de militaire inlichtingendienst (NEFIS) onderzoek gedaan naar wat er met de mensen gebeurd was die in de zogeheten ‘Jappenkampen’ hadden gezeten. Vrouwen en kinderen leefden daar gescheiden van mannen. 75 jaar later is een deel van die proces-verbalen vrijgekomen, inclusief persoonlijke getuigenissen.
Vanwege de privacy van de troostmeisjes lag er ook lang een openbaarheidsbeperking op hun getuigenissen, vertelt Nadine Groffen, adviseur openbaarheid bij het Nationaal Archief. “Volgens de wet moeten we de privacy van ieder persoon die mogelijk nog in leven is beschermen.”
De getuigenissen van de vrouwen blijken heel persoonlijke, vaak schrijnende verhalen, zegt Annet Waalkens, adviseur openbaarheid bij het Nationaal Archief. “Ik kreeg er een knoop in mijn maag van. We wisten dat er in Jappenkampen vreselijke dingen zijn gebeurd, zoals martelingen, en we wisten natuurlijk van de troostmeisjes. Maar dit uit de mond van vrouwen opgetekend: dat komt wel binnen.”
Groffen vertelt over hoe de vrouwen in de kampen naakt voor een keuringscommissie moesten verschijnen. “Eén vrouw legt uit dat het toen wel duidelijk werd dat de Japanners jonge meisjes als seksslaven wilden gebruiken.”
In de archieven zijn ook verhalen van verzet terug te vinden, vertelt Waalkens. Zo staan ‘oude’ vrouwen op als Japanse officiëren jonge meisjes komen halen. “Ze grepen alles wat in bereik was, van stokken tot gaspijpen en vielen de mannen aan. Op die dag is het ze gelukt om hen te verdrijven. Heel bijzonder hoe de gemeenschap daar toen in verzet is gekomen.”
En daar stopt het niet: de getuigenissen vertellen ook over ‘oudere’ vrouwen die zeggen: ‘neem mij maar mee’ als de officiëren na verloop van tijd terugkeren om jonge meisjes op te halen. “Ze zeiden dan: ik ben getrouwd, voor mij is het minder traumatisch dan voor een meisje van vijftien of zestien. En dat waren dan niet eens per se hun eigen dochters.”
‘Troostmeisje’ Jan Ruff-O'Herne (1923–2019) streed tegen verkrachting als oorlogswapen
Tegelijkertijd leest Waalkens ook over mishandelingen, kampbeulen, zweepslagen “waardoor de vellen erbij hangen” en meisjes die zich met hand en tand tegen verkrachtingen verzetten. “Dat kan je niet anders dan naar de keel grijpen. Met dat in je achterhoofd is het extra bijzonder dat ze toch collectief in opstand komen om de jongere vrouwen te beschermen.”
Over gruwelijkheden in de Tweede Wereldoorlog is veel bekend in Nederland, zegt Waalkens. “Maar als je ziet wat er ondertussen in Nederlands-Indië gebeurde, zijn niet alle groepen even goed vertegenwoordigd in de archieven.” Daarom is het belangrijk dat iedereen de stukken nu kan inzien. “Ook door de vele parallellen met nu. Nog steeds wordt in een land als Congo verkrachting ingezet als massawapen.”
