Gemiddeld krijgen jongeren 102 cijfers per jaar. Volgens journalist en oud-leraar Johannes Visser zitten al die cijfers de motivatie van leerlingen in de weg en kan dat leiden tot psychische problemen.
In zijn boek Is het voor een cijfer? Hoe jongeren meer kunnen leren met minder stress pleit Visser voor minder cijferstress op scholen.
‘Is het voor een cijfer?’ In de zes jaar dat Johannes Visser als leraar Nederlands voor de klas stond, kwam-ie dagelijks voorbij. “Die vraag is de grootste aanleiding geweest voor dit boekje. Het interessante is dat het antwoord voor iedere leerling iets anders betekent. De een gaat heel hard leren om het allerhoogste cijfer te halen en aan de verwachtingen te voldoen. Een ander berekent precies wat gehaald moet worden om een 5,5 te blijven staan en doet het minimale. Ook zijn er leerlingen die wanneer het voor een cijfer is denken: ‘Jammer, want dan is het minder leuk om te doen.'”
Aan het einde van een schooljaar berekent Visser hoeveel cijfers een van zijn leerlingen heeft gekregen. “Zelf had ik die leerling geloof ik al twaalf cijfers geven, maar in totaal bleken het er 146. Een ander had er 83. Toen dacht ik wel: jemig. Ja, ik kon verantwoorden waarom ik die cijfers had gegeven, maar toen ik alles bij elkaar optelde, schrok ik toch. Ik besefte dat leerlingen echt van cijfer naar cijfer leven. Heb je net een toets gemaakt, moet je alweer leren voor de volgende en staat er een nieuw cijfer online.”
Voor Vissers nieuwe boek bij De Correspondent berekende The Implementation Group, een bedrijf dat dashboards voor scholen maakt, op basis van de geanonimiseerde cijfers van tienduizenden leerlingen dat ze gemiddeld 102 cijfers per jaar krijgen. Met veertig lesweken in een schooljaar komt dat neer op om de dag een cijfer. “Met ieder cijfer ben je vervolgens weer op drie verschillende momenten bezig. Tijdens het maken van de toets, maar ook tijdens de voorbereiding en het krijgen van het daadwerkelijke cijfer. ”
Journalist Lynn Berger: 'Zorg voor kinderen, ouderen en huishouden is óók werk'
Onderwijs waarin alles voor een cijfer is, leidt tot oppervlakkig leren, gebrekkige motivatie en psychische problemen, betoogt Visser in zijn boek. En Nederland staat er niet bepaald goed voor. Nergens ter wereld zijn leerlingen zo ongemotiveerd voor school als hier, en zestig procent van de twaalf tot zestienjarigen heeft meerdere keren per week fysieke klachten die het gevolg zijn van psychische problemen. Slechts dertig procent van de middelbare scholieren zegt controle te hebben over hun leven.
Natuurlijk ligt dat niet allemaal aan die 102 cijfers per maand, maar Visser hoort wel dat volwassenen soms nog steeds nachtmerries hebben over cijfers. “Stel je voor dat je volwassenen op hun werk 102 cijfers per jaar zou geven, en je baas die elke keer zou uitdelen waar al je collega’s bij zijn. Of dat hij zegt: ‘Je hebt volgende week vakantie, maar de week erop wordt ontzettend intensief en dat moet je in je vakantie voorbereiden.’ Dat zouden volwassenen niet pikken. Waarom doen we dat jongeren dan wel aan?”
Laat dat kind los, curlingouder: 'Leer jonge vrouwen emotionele competentie'
Natuurlijk kunnen cijfers op een bepaalde manier motiveren, zegt Visser. Maar dat is niet het enige wat ze doen. “Als je tegen leerlingen zegt dat het voor een cijfer is, gaan ze echt wel iets doen. Maar dan gaat het alleen over het cijfer, en niet meer over leren.” Hij vergelijkt cijfers ook wel met kunstmest. “Planten groeien er snel van, maar het verpest op lange termijn de bodem. Ook hoge cijfers kunnen leerlingen een goed gevoel geven, maar uiteindelijk tast het de intrinsieke motivatie aan: het leren om het leren zelf.”
Wetenschappers wijzen naar drie grondstoffen voor groei die tot motivatie kunnen leiden: autonomie, competentie en verbondenheid. Visser: “Om echt gemotiveerd te zijn, moeten mensen het gevoel hebben dat ze iets te kiezen hebben, dat ze iets kunnen én beter kunnen worden, en dat ze in relatie staan tot anderen. Die 102 cijfers per jaar staan symbool voor het feit dat je op school niet veel te kiezen hebt, want dat is wat je móet doen. En het is daarbij niet eens het idee dat iedereen een negen haalt. Als dat gebeurt, zul je als leraar horen dat je toetsen te makkelijk zijn. De angst om het niet te halen moet leerlingen motiveren, maar dat koppelt leren aan angst.”
Visser laat aan de hand van een voorbeeld de verschillende manieren van motiveren zien . “Als ik jou wil leren hardlopen, kan ik zeggen: ‘Je krijgt tien euro als je gaat en anders houd ik tien euro van je zakgeld in.’ Dat is straffen en belonen, en lijkt het meest op cijfers. Je gaat dan hardlopen om iets te krijgen of ontlopen, maar je vindt het daardoor nog niet interessant. Ik zou ook kunnen zeggen: ‘Ik vind hardlopen leuk en ik denk jij ook. Wil je een keertje mee? Dan gaan we door het bos of langs het strand, kies maar wat jij fijn vindt.’ Zo probeer je de ander vanuit die drie grondstoffen te motiveren. Ik denk dat we dat ook in het onderwijs veel meer zouden moeten doen.”
Volgens Visser zouden leerlingen ook meer vrijheid moeten krijgen om zelf te kiezen wat ze willen leren. “We moeten af van de overladenheid. Leerlingen moeten minder vakken volgen en ook meer vrijheid krijgen om echt zelf te kiezen zonder dat ze vastzitten aan profielen.”
Nog nooit kregen zo veel jongeren jeugdzorg (en het werkelijke aantal kan nóg hoger zijn)
Alleen minder cijfers geven gaat volgens Visser dus niet ver genoeg. Hoewel het welzijn van leerlingen de afgelopen twintig jaar is afgenomen, is het aantal gegeven cijfers ook niet gestegen. “Sterker nog, ik zie er wel een daling in. Wel zijn we steeds meer nadruk gaan leggen op presteren, waarbij het welzijn van leerlingen nauwelijks een factor is geweest bij het maken van beleid. Een goed voorbeeld vind ik het leerlingvolgsysteem, waarin leraren de cijfers bijhouden maar waar ook in staat of een leerling er is uitgestuurd.”
Ouders kunnen in dat systeem en leraren kunnen er ook buiten schooltijd een cijfer inzetten. “Hierdoor hangt bij leerlingen voortdurend een cijfer boven het hoofd, wat natuurlijk niet gezond is. Ook krijgen ze zo niet de kans om een cijfer zelf te verwerken voordat ze het aan hun ouders vertellen want die weten het al. Dit systeem is bedacht vanuit het perspectief van de ouders en efficiëntie, maar voor de leerling is het helemaal niet goed.”
Visser benadrukt dat hij scholen of leraren niet als grote boosdoeners ziet. “Ik heb het natuurlijk zelf ook ervaren. Als je in het voortgezet onderwijs 150 leerlingen per dag ziet, heb je geen tijd om elke leerling meteen goed te leren kennen en van persoonlijke feedback te voorzien. Cijfers zijn de enige manier om te overleven. Je moet dus kijken naar de overheid: die moet betere randvoorwaarden scheppen zodat de leraar meer tijd heeft voor leerlingen en op een andere manier kan lesgeven. En als je eindexamens bijvoorbeeld voor tien in plaats van vijftig procent laat meetellen, zorgt dat ook voor minder druk van bovenaf waardoor er meer ruimte vrijkomt.”
Als Visser over dit onderwerp begint, beginnen mensen vaak te mopperen dat die ‘luie pubers’ zonder cijfers niets meer doen. “Dat is zo’n negatief idee over hoe jongeren in elkaar steken. Ja, ik ken jongeren die achterover zitten en niets willen maar dat is omdat ze 102 cijfers per jaar krijgen en dus een beetje murw zijn geworden. Als je diezelfde leerling zaterdag bij zijn voetbalwedstrijd of bijbaantje ziet, is hij supergemotiveerd. Ook zijn leerlingen als ze bij hun profielwerkstuk zelf mogen kiezen wat ze doen vaak ontzettend betrokken. Nee, wij demotiveren ze echt zelf met grootschalig onderwijs waarbij we ze weinig keuze geven en slecht begeleiden.”
Het boek is dan ook geen pleidooi tegen presteren, zegt hij. “Juist door die 102 cijfers per jaar krijg je een soort middelmatigheid waarbij leerlingen alles maar half doen en half iets leren. Als je de lat hoog legt maar leerlingen wel goed begeleidt, kan het heel gaaf zijn wanneer ze die bereiken. Waar hun lat ook ligt. School moet gaan over groei, dat je daadwerkelijk beter in dingen wordt. En dat heeft eigenlijk heel weinig te maken met hoge cijfers.”
‘Is het voor een cijfer? Hoe jongeren meer kunnen leren met minder stress van Johannes Visser is nu verkrijgbaar.
Emma (28) heeft een studieschuld van €73.000: 'We zijn verkeerd voorgelicht'
