Familiedrama? Partnerdoding? Nee, femicide. Laten we dit noemen wat het ís en onze ogen niet sluiten voor de onderliggende oorzaken, pleit Jacobine Geel, voorzitter van het College voor de Rechten van de Mens.
Voor wie de term nog niet kende: femicide betekent het doden van een vrouw omdat ze vrouw is.
Je kent het verhaal van Humeyra waarschijnlijk wel, het zestienjarige meisje dat door haar stalkende ex werd vermoord, of van Minh Nghia V., die onlangs op een parkeerplaats in Zwijndrecht het vuur opende op zijn ex-vriendin en haar moeder. Het zijn deze grote zaken die de media halen, de ‘bijzondere’ gevallen. Zeldzaam, denk je misschien. Maar gendergerelateerd geweld komt in Nederland juist ontzettend veel voor. Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat het aantal vrouwelijke slachtoffers van moord of doodslag in 2022 steeg van 38 naar 48. Dit is in jaren niet zo hoog geweest.
Zo heeft 1 op de 5 vrouwen ervaring met fysiek partnergeweld, en zijn vrouwen hier zes keer vaker slachtoffer van dan mannen. Daarnaast heeft Nederland een twijfelachtige eer te pakken om in Europa het land te zijn met de hoogste femicide-cijfers: elke acht dagen wordt hier een vrouw vermoord omdat ze vrouw is. Allesbehalve zeldzaam dus.
Jacobine Geel (60) is voorzitter van het College voor de Rechten van de Mens en duidt de situatie in Nederland. “Wat mensen graag willen geloven is dat femicide iets heel uitzonderlijks is. Iets wat niet dicht bij huis gebeurt, maar ver weg”, vertelt ze. “Dat lijkt een soort verzetsmechanisme tegen de ongemakkelijke waarheid dat het hier wél plaatsvindt. En dat de oorzaak van femicide niet ligt in ingewikkelde psychische stoornissen, maar veel eerder een gevolg is van onderliggende patronen in onze cultuur. We zijn helaas niet de glanzende uitzondering die we denken te zijn.”
Esther maakt podcast over femicide: 'Elke moord die voorkomen kan worden is er één'
Met ‘onderliggende patronen’ doelt Geel op de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Want ja, dat is in Nederland hardnekkig. We hebben nog altijd bepaalde verwachtingen voor vrouwen en mannen: hoe ze in elkaar zitten, wat ze horen te doen en hoe ze zich zouden moeten verhouden tot elkaar. Vrouwelijkheid wordt nog vaak geassocieerd met zachte zorgzaamheid en kwetsbaar durven zijn, terwijl mannen zich moeten vermannen – kijk, daar ga je al – en zich sterk en competitief ‘horen’ op te stellen.
“Die verwachtingen zitten nog altijd diep verankerd in ons culturele DNA”, aldus Geel. “We denken dat Nederland zich hierin wel gunstig onderscheidt van andere landen, maar ‘vergeten’ hoeveel inspanning het vraagt om dit echt te veranderen.”
En zo kunnen die verwachtingen door blijven sijpelen in onze hele samenleving. Femicide is eigenlijk een heel akelig gevolg van die nog altijd bestaande genderongelijkheid, aldus Geel. “Daarom is het belangrijk dat er steeds meer aandacht voor komt, ook in de media. Brede bekendheid van femicide is nodig om de onderliggende patronen te leren herkennen en aanpakken.”
Tientallen vrouwen in Nederland sterven jaarlijks door femicide, maar wat houdt dat in?
Natuurlijk is er meer dan alleen bewustzijn nodig om die verandering in gang te zetten. Geel noemt bijvoorbeeld een aangepaste variant van seksuele voorlichting op scholen, waarbij niet alleen aandacht wordt gegeven aan de biologische kant van zaken, maar ook aan het sociale aspect.
“Vertel ook hoe een gezonde relatiedynamiek eruitziet, geef aandacht aan rolpatronen. Tegelijkertijd is die verantwoordelijkheid te groot om alleen bij scholen neer te leggen. We moeten hier allemaal ook zelf over nadenken, thuis en bij het koffieapparaat op het werk. En in de hulpverlening moet beter geregistreerd worden of en hoe er sprake is van machtsverschillen in de relatie.”
Bij veel gevallen van femicide komt namelijk achteraf naar voren dat de (ex-)partner al langere tijd gewelddadig was of ernstig controlerend en dwingend gedrag vertoonde. “Bij stalking of controlerend gedrag moet politie bijvoorbeeld kunnen signaleren dat deze situatie uit de hand zou kunnen lopen. Femicide is bijna nooit een donderslag bij heldere hemel; het leren herkennen van potentieel gevaarlijke situaties is essentieel.”
Anneke's dochter werd vermoord: 'Terwijl ik een film keek, vocht zij voor haar leven'
Gea, de zus van Barbara Godwaldt, werd in 2020 vermoord door haar echtgenoot. Hij pleegde direct daarna suïcide. Barbara vertelt aan LINDA.: “‘Dood door verstikking’, kregen we te horen bij de politie. Dat gaat dan over je innig geliefde zus. En op de koop toe hoor je de politie en media praten over een ‘familiedrama’. Over dat er twee slachtoffers zijn aangetroffen. Mensen moeten beseffen dat dit een extra klap is voor nabestaanden van femicide. Er is hier één slachtoffer, en dat is Gea. En er is een dader: mijn zwager.”
Met termen als ‘familiedrama’, ‘conflict in de privésfeer, ‘crime passionel’ of ‘partnerdoding’ lijkt het soms wel alsof we femicide niet wíllen benoemen in kranten of op tv. “Die andere begrippen verhullen wat echt aan de hand is”, aldus Geel.
Kunnen we stoppen met deze vergoelijkende bewoording aub. Alweer een vrouw vermoord door haar ex-)partner! Elke maand zowat 2 . Niks ‘familie’ , pure agressie . @HLN_BE #femicide #puntvzw pic.twitter.com/OKcScWwAxi
— Goedele Liekens (@goedeleliekens) April 24, 2023
“In een relatie kan iets fout gaan. De opvatting is dan dat men dat onderling moet oplossen en dat wij, het grotere publiek, ons daar niet mee hoeven te bemoeien. Maar als we deze gebeurtenissen steeds benoemen als individuele zaken, leggen we het daadwerkelijke probleem niet bloot: vrouwen worden veel vaker slachtoffer dan mannen, omdat ze vrouw zijn. Dit is een patroon. Laten we het begrip femicide bewust benoemen en onze ogen niet sluiten voor de genderongelijkheid die hieraan ten grondslag ligt.”
Om toch af te sluiten met een enigszins positieve noot: het bewustzijn rond femicide is volgens Geel nu al vele malen groter dan twee jaar geleden. “Er moet nog veel gebeuren, maar dit is hoopgevend.”
Barbara's zus werd vermoord door haar partner: 'Het onrecht is onverteerbaar'
