Na jaren van kinderen opvoeden en hard werken zou de laatste fase van je leven eigenlijk de kers op de taart moeten zijn. Maar voor veel ouderen is deze periode door toenemende eenzaamheid minder rooskleurig dan verwacht. Zo’n 50 procent van de ouderen boven de 75 jaar voelt zich eenzaam.
Een oorzaak daarvan is het vertekende beeld dat we van ouderen hebben. En daar is, door voldoende contact te houden, echt wat aan te doen.
Met steeds meer ouderen in Nederland, neemt ook de eenzaamheid toe. Naarmate je ouder wordt, verlies je mensen om je heen. “Je partner, familie en vrienden worden ook ouder, dus komen op den duur te overlijden. Kinderen en kleinkinderen wonen vaak ook nog eens ver weg, dus je sociale netwerk wordt eigenlijk steeds kleiner”, vertelt Tineke Abma aan LINDA. Zij is hoogleraar Ouderenparticipatie in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en directeur-bestuurder van Leyden Academy on Vitality and Ageing.
Maar ook in onze samenleving zijn er dingen veranderd ten opzichte van vroeger. “Mensen zijn heel erg bezig met hun eigen dingen of projecten. We zijn druk, moeten veel ballen hooghouden. En dat draagt ook bij aan eenzaamheid.”
Alsof eenzaamheid op zich nog niet erg genoeg is, is het ook nog eens slecht voor je gezondheid. “Als je chronisch eenzaam bent, dus als je daar niet uitkomt en het langdurig is, dan ga je twijfelen aan jezelf. Je denkt dat het aan jou ligt dat je geen sociaal netwerk hebt, dus je zelfvertrouwen neemt af”, zegt Abma.
Met een daling in het zelfvertrouwen van ouderen ligt een vicieuze cirkel op de loer. Op praten over eenzaam zijn rust vaak een taboe, dus trekken mensen zich terug. Zo versterkt het onzekere en eenzame gevoel, wat uiteindelijk nare gevolgen kan hebben. “Dit kan ertoe leiden dat mensen hun zin in het leven verliezen, waardoor hun vreugde en levenskracht afneemt. Deze psychologische klachten kunnen ook fysieke gevolgen hebben: de eetlust vermindert, de nachtrust verslechtert, en in extreme gevallen kan iemand hierdoor overlijden.”
Uit meerdere onderzoeken bleek a dat we een vertekend beeld hebben van ouderen. “De beeldvorming over ouderen is negatief. We associëren oud met ‘ziek’, ‘bejaardentehuis’ of ‘incompetent’. Dat zit diep in ons verankerd, alsof de ouderen een probleem zijn.” We behandelen ze dus alsof ze niet echt meer deel uitmaken van of bijdragen aan de maatschappij.
Het beeld dat we bij ouderen hebben is niet van de ene op de andere dag te veranderen, maar volgens Abma helpt het enorm om contact hebben met ouderen. “Persoonlijk contact is belangrijk om dat beeld wat we van ouderen hebben, recht te trekken.”
Oma Coby (97) en kleinzoon Mark verkopen oliebollen tegen eenzaamheid: 'Met één zak oliebollen kun je ouderen laten rock en rollen'
In een ideale wereld zouden ouderen gewoon als mensen gezien worden en vervallen we niet in hokjesdenken als het gaat over oud en jong. “Ouderen zijn net zo divers als elke andere leeftijdsgroep”, zegt Abma.
“De kans dat jong en oud elkaar tegenkomen, zou eigenlijk veel groter moeten zijn. Waarom zou je bijvoorbeeld niet een kinderdagverblijf in een woonzorgcentrum voor ouderen plaatsen? Of wat dacht je van ouderen die eens per week op school samen met kinderen voorlezen? Zo komen we allemaal uit onze eigen bubbel, wordt het contact versterkt en weten we van elkaars leefwereld.”
Volgens Abma worden er al verschillende activiteiten georganiseerd om eenzaamheid bij ouderen te verminderen. Zo is er Generatie Mixer, waarbij ouderen met kinderen en tieners in contact komen om iets voor elkaar te betekenen. “Ouderen vinden het ook fijn om iets terug te doen, om een ander iets bij te brengen. Dat geeft hen uiteindelijk ook meer zelfvertrouwen. Zo worden er met de tieners luchtige onderwerpen besproken, maar ook diepgaande, zoals onzekerheid of andere problemen die bij jong én oud spelen.”
Ook worden er veel sportgroepen gevormd om ouderen samen te brengen. “Het mooie aan samen sporten is dat ouderen niet met de billen bloot hoeven over het feit dat ze eenzaam zijn. Ze kunnen zich verschuilen achter het feit dat ze graag in beweging willen blijven.”
Wat ze zeggen – ‘in de toekomst woont er om de voordeur een oudere’ – klopt, zegt Abma. Een beginnetje maken is daarom al enorm simpel. “Het helpt al om iemand gewoon gedag te zeggen, of maak eens een praatje. En vertel eens wat meer dan ‘Het gaat goed’. Zo open je een ingang voor een kort gesprek.”
Wees niet bang het initiatief te nemen. “Vraag eens wat vaker of je wat voor iemand kunt betekenen of bied een kop koffie aan. Mensen zitten er écht op te wachten. En het geeft je zelf ook nog eens een goed gevoel.”
Co (82) viel in een zwart gat na het overlijden van zijn vrouw: 'De eenzaamheid sluimert altijd'
