De genocide in Srebrenica wordt zondag 11 juli voor de 26ste keer herdacht. Onderzoeker en docent Alma Mustafic (40) overleefde de genocide als kind in Bosnië en maakt zich hard voor het erkennen van onze gezamenlijke geschiedenis.
“We moeten ervoor waken dat de geschiedenis zich niet herhaalt. Maar dan moeten we wel van Srebrenica willen leren.”
Alma Mustafic werkt sinds 2007 aan de Hogeschool Utrecht en is momenteel een minor aan het opzetten voor hbo-studenten: “Die heet Learning about human rights and genocide in case of Srebrenica. Op de universiteiten is voldoende aanbod als het om Srebrenica gaat, maar ik vind het erg belangrijk dat ook hbo-studenten over Srebrenica kunnen leren. Helemaal als je beseft dat deze studenten niet goed weten wat er in Srebrenica is gebeurd.”
De familie Mustafic woont in de jaren negentig in Srebrenica, dat letterlijk Zilverstad betekent vanwege het erts daar in de grond. Wanneer de etnische zuiveringen in Bosnië beginnen, nemen zo’n 40.000 vluchtelingen hun toevlucht in Srebrenica, een van de weinige gebieden die nog niet veroverd is door de Bosnische Serviërs.
Maar Srebrenica is door de belegering volledig afgesloten van de rest van de wereld. Mustafic: “Er waren veel vluchtelingen op straat, dagelijkse beschietingen, er was geen stromend water, geen elektra en geen eten. Veel mensen stierven.”
Srebrenica wordt door de VN uitgeroepen tot safe area. Beschietingen binnen de enclave moeten stoppen. Nederlandse VN-soldaten van het bataljon Dutchbat beveiligen de safe area en moeten de burgerbevolking beschermen.
Maar hoe langer de belegering duurt, hoe moeilijker de burgerbevolking het krijgt. “Wij namen dus steeds meer verre familie vanuit omringende dorpen in huis op.” Vader Rizo Mustafic werkt voor Dutchbat als elektricien. “Mijn vader nodigde Dutchbatters bij ons uit om te komen eten. Hij wilde laten zien dat wij geen gevaarlijke moslims, maar gewone mensen waren. Als er iets zou gebeuren, zouden zij ons beschermen. Dat geloofde hij echt.”
Wanneer het Bosnisch-Servische leger de enclave op 11 juli 1995 toch aanvalt in een groot offensief, worden de Dutchbatters door de Serviërs in getale en materieel overrompeld. In hoop op bescherming drommen de angstige en wanhopige vluchtelingen samen rondom de Dutchbatbasis in Potocari, een dorpje verderop. Slechts een klein deel laten de Nederlanders op de basis toe. De rest blijft onbeschermd buiten de basis.
Lees ook
Jasmina vluchtte uit Srebrenica naar Nederland: ‘Mijn vader stond op een dodenlijst’
De generaal van de Bosnische Serviërs, Ratko Mladic (vorige maand in hoger beroep veroordeeld tot levenslang door het Joegoslavië Tribunaal) laat weten dat de vrouwen en kinderen zullen worden “geëvacueerd” naar ander territorium en dat ze de mannen willen screenen om te zien of er oorlogsmisdadigers tussen zitten. Nadat begonnen is met het deporteren van de vluchtelingen buiten de basis, stuurt Dutchbat ook de vluchtelingen van de basis weg.
Rizo Mustafic, die dan al drie dagen met zijn gezin schuilt in zijn kantoortje, wordt ook gemaand te vertrekken, ondanks dat hij voor Dutchbat werkt.
Dutchbat helpt bij het scheiden van de mannen en vrouwen. Het Joegoslavië Tribunaal noemt dit later voorbereidingshandelingen van genocide. Vrouwen en kinderen worden met bussen richting Tuzla gedeporteerd, de mannen afgevoerd naar voetbalvelden, scholen, fabriekshallen. Tijdens deze etnische zuiveringen vinden ook verkrachtingen plaats.
Een deel van de mannen, jongens, maar ook sommige vrouwen vluchten via de bossen richting veilig territorium. Deze dagenlange tocht, die inmiddels bekendstaat als de Dodenmars, begint met zo’n 15.000 mensen, waarvan er slechts zo’n 3000 het veilige gebied in Tuzla weten te bereiken.
Onderweg worden veel mensen gevangengenomen door de Bosnische Serviërs. Tijdens massa-executies vermoorden zij zeker 8372 mannen en jongens en gooien hun lichamen in clandestiene massagraven. Ook de vader van Alma, Rizo Mustafic wordt vermoord.
De Bosnische Serviërs gooien deze later met graafmachines weer open en herbegraven de lichamen verspreid over heel Bosnië, in zogeheten secundaire massagraven.
Dit gaat er niet zachtzinnig aan toe, waardoor er soms een hoofd van iemand in het ene graf ligt en een arm in een ander graf gevonden wordt. Een misdaad bovenop een misdaad. Anno 2021 heeft men zo’n 3000 clandestiene massagraven gevonden. 7573 mensen zijn nog altijd vermist.
Lees ook
Oorlogsfotograaf Rinze Klein(41) heeft PTSS: ‘Ik ben alleen de spoken in mijn hoofd’
De familie belandt na de oorlog in Nederland en bouwt hier een leven op. In 2010 krijgt de familie bericht dat de stoffelijke resten van vader Rizo zijn gevonden in een massagraf.
Ondertussen is Alma Mustafic getrouwd en krijgt twee kinderen. Toch knaagt het. De familie begint na 15 jaar een rechtszaak tegen de Nederlandse staat met als inzet dat Dutchbat Rizo Mustafic niet van de basis had mogen sturen, maar had moeten beschermen.
Na elf jaar strijden halen ze hun gelijk: de Nederlandse Staat is volgens de rechter verantwoordelijk voor de dood van haar vader. De overwinning is bitterzoet. Dan pas kan Alma Mustafic rouwen om het verlies van haar vader.
Alma Mustafic
Pas sinds 2020 noemt zij zichzelf een Srebrenica-overlevende. Voor die tijd was ze vooral achter de schermen bezig. Sinds ze haar eerste longread schreef over de tientallen familieleden die ze verloor, is het roer om. Ze verschijnt in talkshows, doet radio-interviews en binnenkort is de première van het autobiografische theaterstuk Gevaarlijke Namen, waarin ze samen met Dutchbatter Ray Braat speelt.
De titel duidt op het feit dat mensen met een islamitische naam ineens een ‘gevaarlijke naam’ hadden.
Mustafic vindt het belangrijk dat we vooral in Nederland blijven herdenken. Ze hamert erop dat dit een herdenking voor Bosnische Nederlanders én Nederlanders is: “Het was de laatste genocide op Europees grondgebied na de Tweede Wereldoorlog. Wij Nederlanders waren erbij, het is onze gezamenlijke geschiedenis. En toch is het met de kennis erover treurig gesteld.”
Ze vindt dat we erover moeten blijven praten: “Vraag een Bosnische Nederlander in je omgeving wat er is gebeurd, wat zij hebben meegemaakt. Alleen zo kunnen we ervan leren, de voortekenen van een genocide leren herkennen en hopelijk voorkomen dat het in de toekomst nog eens gebeurt. Want we moeten ervoor waken dat de geschiedenis zich niet blijft herhalen. Niet in Bosnië en niet in Nederland.”
Ook noemt ze het verontrustend dat de laatste jaren steeds meer Serviërs en Bosnische Serviërs, maar ook rechtsextremisten wereldwijd, de Srebrenica-genocide ontkennen. Daarom raadt zij iedereen aan zich te verdiepen in het onderwerp. “Ga naar de voor een Oscar genomineerde film Quo Vadis Aida. Die draait net in de bios.”
“Kom naar onze theatervoorstelling toe. Misschien kun je kijken naar de livestream van de Srebrenica-herdenking? Of steek een kaarsje voor de slachtoffers op de elfde, maar wees niet onverschillig als het om laatste genocide in Europa gaat. Anders kan het zomaar weer gebeuren.”
Zondag 11 juli is vanaf 15.00 uur de 26ste herdenking van de Srebrenica in Den Haag via deze livestream te volgen.
Lees ook
Militair Liesbeth, 25 jaar na Srebrenica: ‘Het was totale chaos’
