LINDA.meiden sprak narcismecoach Lot, van Lot Anne Coaching, over wat narcisme inhoudt, hoe je het kunt herkennen en wat je kunt doen om jezelf los te maken van een relatie met een narcistisch persoon.

Trigger warning: dit interview bevat omschrijvingen van de verschillende manieren waarop een narcist (bewust of onbewust) te werk kan gaan. Voor sommige vrouwen kan dit als triggerend worden ervaren.

Persoonlijkheidsstoornis

Narcisme is een huis-tuin-en-keukenterm die door veel mensen lukraak en onterecht wordt gebruikt. Toch is niet iedereen die narcistische trekken heeft ook daadwerkelijk een narcist. Volgens Lot ligt het met narcisme bestempelen van mensen een stuk gecompliceerder. “Narcisme is een persoonlijkheidsstoornis, die gediagnosticeerd wordt aan de hand van meerdere kenmerken. Je hebt de persoonlijkheidsstoornis narcisme, ook wel NPS genoemd, wanneer je aan de meerderheid van die kenmerken voldoet.”

Daarnaast zijn er – naast voldoen aan juist díé kenmerken – ook ‘algemene’ kenmerken, die voor iedere narcist opgaan. “Een narcist leeft in een wereld waarin alles gerelateerd is aan de narcist zelf. Hij of zij ziet de wereld als een verlengstuk van zichzelf. Het is dan ook redelijk onvermijdelijk dat de narcistische eigenschappen van een persoon in ieder aspect van zijn of haar leven terugkomen. In de liefde en binnen vriendschappen, maar ook op de werkvloer. Narcisten leven voor drie dingen: aandacht, respect en controle – en die willen ze altijd en overal.”

Oorzaken

Over het ontstaan van narcisme valt volgens Lot niet te twisten. “Het gevoel van ‘zelf’ (oftewel de ziel) heeft zich nooit goed kunnen ontwikkelen, omdat hiervoor geen goede voedingsbodem was in de jeugd. Ook kan narcisme ontstaan naar aanleiding van een trauma. NPS is de vervanging van dit gebrek aan ‘zelf’. Het is een beschermingsmechanisme waar iemand op leunt, omdat die ziel of ‘zelf’ er niet meer is”, legt ze uit.

“Je moet het zo zien: als je been wordt afgehakt en je krijgt een nieuwe, dan ga je daar op steunen. Zo werkt het voor een narcist en zijn of haar narcistische alter-ego ook.”

Narcisme herkennen

Narcistische mensen zijn onder te verdelen in twee verschillende soorten, namelijk de open- en de gesloten narcisten. “De open narcist is vaak goed te herkennen, maar dit geldt niet voor de gesloten narcist. Wel zijn beide soorten narcisten zich bewust van hun narcisme, maar onderdrukken ze zichzelf van dat bewustzijn.”

“Dat klinkt ingewikkeld, maar eigenlijk is het simpel: narcisten maken van hun narcistische wereld hun enige wereld. In die wereld is er niets anders dan zwart óf wit; grijs bestaat niet. Narcisten kiezen er dan ook voor om zichzelf boven alles te verheffen, waardoor ze zichzelf niets dan goeds vinden. Ruimte voor zelfreflectie – en daarmee voor het besef dat hun eigen gedrag toxic is – is er als gevolg daarvan niet.”

Marion Lutke was zeven jaar samen met een narcist: zo herken je narcismeLees meer

Voor LINDA.meiden maakte Lot een lijstje met vijf kenmerken waaraan je een narcistisch persoon kan herkennen:

1. Veel narcisten hebben last van een godcomplex. Bij de open narcist is dit overduidelijk, bij de gesloten narcist kan dit soms onopgemerkt aan slachtoffers voorbijgaan. Toch zijn alle mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis ervan overtuigd dat zij meer ‘bijzonder’ zijn dan andere mensen. Dit uit zich door middel van denigrerende opmerkingen tegenover de naasten van de narcist en door het op scherpe wijze delen van hun mening.

2. Narcisten willen altijd ‘beter zijn dan’ iemand anders, waardoor narcisten vaak vergelijkingen maken. Er wordt gevraagd naar salaris, de snelheid van je carrière, de vierkante meters van je huis tot aan de grootte van je verlovingsring. Wanneer de narcist het gevoel krijgt ‘niet beter te zijn’, komt er vaak een denigrerende opmerking als gevolg. Zodat de narcist zichzelf tegenover jou toch weet te overtreffen.

3. Narcisten hebben altijd een gebrek aan empathie. Hierdoor kan een narcist niet met je meeleven en is hij of zij ook niet in staat oprecht geïnteresseerd in jouw verhaal te zijn. Toont een narcist toch interesse? Dan komt dit omdat ze informatie aan het vergaren zijn, die ze later eventueel tegen jou of in hun eigen voordeel kunnen gebruiken.

4. Het ego van een narcist is gigantisch. Gezien de narcist in zijn of haar eigen wereld ‘volmaakt’ is, is het ego van een narcist heel groot. Hierdoor kan de narcist niet tegen kritiek. Die karaktereigenschap wordt vaak niet herkend, omdat narcisten hierop reageren met agressie en/of manipulatie, waarvan je maar wat moeilijk afgeleid raakt.

5. Gesloten narcisten zijn niet ‘grotesk’, maar veel subtieler. Ook dit type narcist houdt erg van aandacht, maar vindt dit veel meer in de slachtofferrol of in de ‘hulpverlenersrol’. Veel gesloten narcisten zijn bijvoorbeeld vrijwilliger. Ze ‘helpen’ de buurvrouw, hun kind of hun partner continu, en lopen hier dan heel erg mee te koop. Ze praten bijna nog meer over dit ‘helpen’ dan dat ze daadwerkelijk helpen. De oehs en ahs hierop vullen weer het – niet te bevredigen aandachtsgat – binnen de narcist.

Aantrekkingskracht

Er zijn veel vrouwen die telkens opnieuw op mannen of vrouwen vallen die uiteindelijk narcistisch blijken te zijn. Veel van deze vrouwen zijn hoog sensitief én een pleaser. Zelf snappen ze weinig van dit verband, terwijl dit verband eigenlijk heel goed te verklaren is.

“Hoog sensitieve vrouwen zijn graag extern gericht, omdat ze een groot verantwoordelijkheidsgevoel hebben en over een (vaak iets te hoge) dosis empathie beschikken. Een narcist wil niets anders dan precies dat wat jij als hoog sensitieve vrouw te bieden hebt. Daardoor zal hij of zij er alles aan doen om jou in zijn of haar buurt en macht te krijgen”, verklaart Lot.

“Daarnaast zijn veel van deze vrouwen op hun beurt juist weer onzeker, waarop een narcist maar al te graag inspeelt, zodat hij deze macht over jou krijgt. Als hoog sensitieve vrouw voel je daarnaast trauma’s en pijn beter aan en wil je ook nog eens graag helpen. Een narcist heeft die trauma’s en pijn in overdaad. En die combinatie vormt zich tot een dodelijke cocktail.”

Loskomen van narcist

Narcistische partners gebruiken vaak vaste manipulatietechnieken om jou in hun macht te krijgen. “Manipulatietechnieken die veel voorkomen zijn onder andere trekken en duwen, projectie en gaslighting. Bij trekken en duwen wordt je beloond als je dingen goed doet en gestraft als je dingen fout doet, waardoor de narcist de controle over jou behoudt. Bij projectie projecteert de narcist zijn of haar eigen daden op jou, waardoor het in iedere situatie lijkt alsof jij de boosdoener bent. Gaslighting lijkt daarop, maar in tegenstelling tot projectie, gaat gashlighting bewust. Hiermee geeft de narcist je het gevoel dat je gek (aan het worden) bent, door feiten te verdraaien naar zijn of haar hand.”

Hoewel de technieken die een narcist inzet vaak net zo slinks als sluw zijn, is het wel degelijk mogelijk om los te komen van een narcist. “Loskomen van een narcist is een proces dat je heel bewust moet aangaan. Zo is het belangrijk en eigenlijk funest dat je inziet dat de persoon met wie je bent ook echt een narcist is. Daarnaast is het goed om een coach in te schakelen, omdat je loskomen van een narcist eigenlijk echt niet alleen zou moeten willen doen.”

“Een ander – en dan vooral iemand die daarin gespecialiseerd is – ziet vaak nog net iets meer herkenningspunten dan jij als slachtoffer. Ook is het goed om aan je weerbaarheid en zelfvertrouwen te werken. Door hieraan te werken, maak je niet alleen een sterker persoon van jezelf, maar zorg je er ook voor dat de kans minder groot is dat je nog een keer met een narcist in aanraking komt. Vaak zie je dat je – na het loskomen van narcisme – echt als persoon verandert. Ook zie je dat mensen die helemaal los zijn van narcisme hun grenzen goed kennen, in touch zijn met zichzelf en hun grenzen ook goed kunnen verwoorden. Loskomen van een narcist is alle moeite waard.”

Narcisme-expert: 'Ontzettend veel vrouwen hebben relatie met narcist'Lees meer