In mei besteedt LINDA.meiden extra aandacht aan seksueel geweld. Helaas komt dit nog veel te veel voor. Slachtoffers krijgen na een incident vaak te maken met opmerkingen die hen het gevoel geven dat de gebeurtenis hun eigen schuld was.
Dit wordt ook wel victim blaming genoemd. Lees in dit artikel wat victim blaming is, wat het met iemand doet en hoe je dit kunt voorkomen.
Dit artikel is onderdeel van het LINDA.meiden-dossier over seksueel geweld. Meer weten?
Victim blaming betekent letterlijk: het slachtoffer de schuld geven. Dit is iets wat bij slachtoffers van seksueel geweld, maar ook bij andere incidenten veel voorkomt. Karlijn Rommerts van Slachtofferhulp Nederland vertelt dat dit vaak gebeurt zonder dat mensen het zelf doorhebben. “Mensen doen het meestal ook niet met kwade bedoelingen, maar reageren – bijvoorbeeld uit schrik, bezorgdheid of nieuwsgierigheid – met vragen of opmerkingen die een schuldgevoel kunnen teweegbrengen bij een slachtoffer.”
Een beschuldigende opmerking is snel gemaakt. Victim blaming gebeurt daarom vaker dan je zou verwachten. “Niet alleen bij de familie en vrienden van een slachtoffer, maar ook bij instanties en hulpverleners”, vertelt Karlijn. “Het gebeurt meestal zonder nadenken en zonder opzet.”
Toch hebben de beschuldigende opmerkingen een grote impact op het slachtoffer. Slachtoffers van seksueel geweld voelen zichzelf vaak al schuldig om wat er is gebeurd. Op het moment dat iemands omgeving dit impliciet bevestigt, worden deze gevoelens van schuld alleen nog maar groter. Om een beeld te geven van mogelijke opmerkingen, staan hieronder tien uitspraken die veel voorkomen bij slachtoffers van seksueel geweld:
Zeg dit liever niet:
❌ Wat deed je ’s nachts alleen op straat?
❌ Je had niet zoveel moeten drinken.
❌ Weet je zeker dat je geen verkeerde signalen hebt gegeven?
❌ Waarom heb je geen nee gezegd?
❌ Je weet toch dat diegene zo is?
❌ Waarom ben je niet gewoon weggegaan?
❌ Wees maar blij dat het niet erger is.
❌ Waarom heb je het niet eerder verteld?
❌ Je bent ook veel te lief, je moet meer van je afbijten.
❌ Je weet dat het doen van een valse aangifte strafbaar is?
Aangifte doen na seksueel geweld? Zo gaat dat in z'n werk
Waarom zijn mensen snel geneigd om dit soort opmerkingen te maken? Karlijn omschrijft dat er verschillende denkpatronen ten grondslag liggen aan de goedbedoelde, maar vaak kwetsende opmerkingen. “Die denkpatronen zijn allemaal bedoeld om jezelf een gevoel van veiligheid en controle te geven. Je brein overtuigt je ervan dat er een verschil is tussen jou en het slachtoffer, waardoor je minder risico zou lopen om ook slachtoffer te worden. Zo stel je jezelf gerust dat het jou niet zou overkomen.”
Wijsheid komt achteraf
Karlijn legt drie veelvoorkomende denkpatronen uit. “Ten eerste vergeten mensen vaak dat wijsheid pas achteraf komt. Achteraf is het altijd makkelijker om een situatie in te schatten, omdat je al kennis hebt van wat er is gebeurd. Je kunt jezelf dan wijs maken dat je vervelende dingen wel ziet aankomen en zo kan voorkomen dat je slachtoffer wordt. Je reactie kan dan zijn: ‘Maar je kon toch weten dat hij niet te vertrouwen was?’.”
Het ‘kwetsbare’ slachtoffer
Daarnaast hebben mensen vaak ten onrechte een scheef beeld van wie slachtoffer worden en wie dader zijn. “Mensen denken dan dat alleen jonge, kwetsbare meiden slachtoffer worden van seksueel geweld. Zo denken helpt om jezelf veilig te voelen: ‘ik ben niet kwetsbaar, dus mij zal het niet gebeuren’. Als er dan iemand slachtoffer wordt die niet aan dat beeld van een kwetsbaar meisje voldoet, kan iemand bijvoorbeeld reageren met: ‘Maar je bent toch een man? Dan kun je haar toch wegduwen?’.”
De mythe van een rechtvaardige wereld
Ten slotte hebben veel mensen de valse overtuiging dat de wereld rechtvaardig is en dat dingen niet zomaar zonder reden gebeuren. “Als jou iets naars is overkomen, dan heb je vast zelf ook iets gedaan wat niet goed was. Zo denken helpt om jezelf een gevoel van controle te geven: als ik zelf verstandige dingen doe, dan word ik nooit slachtoffer. Daarom zoekt iemand die het verhaal van het slachtoffer hoort al snel naar wat het slachtoffer zelf heeft gedaan om in die situatie te komen. Bijvoorbeeld: ‘Als je zoveel drinkt, dan wordt er ook makkelijk misbruik van je gemaakt’.”
Al deze denkpatronen geven jou het gevoel dat je safe zit. En dat is ergens ook wel fijn: als je van elk verhaal dat je hoorde bang zou worden dat je ook slachtoffer zou worden, zou je op een gegeven moment heel angstig worden. Maar de keerzijde is dat je onbedoeld dingen kunt zeggen die het slachtoffer een naar gevoel geven.
Zó steun je als partner, familie of vriend een slachtoffer van seksueel geweld
Dat nare gevoel kan voor een slachtoffer het verwerkingsproces in de weg staan. “Wanneer mensen in de omgeving van een slachtoffer kritische vragen stellen of het seksueel geweld kleiner maken, kan iemand zich dubbel slachtoffer gaan voelen”, vertelt Karlijn.
“In het geval van seksueel geweld hebben slachtoffers vaak al schuldgevoelens. Ze worden al achtervolgd door hun eigen twijfels en vragen over wat ze anders hadden kunnen doen.” Daarnaast kan degene die over de grenzen van het slachtoffer ging het slachtoffer ook al het gevoel hebben gegeven dat het diens eigen schuld is. Victim blaming versterkt die bestaande gevoelens van schuld en schaamte. “Hierdoor kan het voor slachtoffers nog lastiger worden om over de situatie te praten, omdat ze zich niet gehoord voelen.”
Het is als helper goed om te beseffen dat de denkpatronen die Karlijn beschrijft ook bij jou kunnen spelen. “En dat het helemaal niet erg is dat je die gedachten hebt. Het gaat erom wat je ermee doet. Het slachtoffer is nooit de schuldige is, dat is alleen de dader.”
Volgens Karlijn is het het belangrijkst om te focussen op hoe het nu met iemand gaat. “Als je luistert naar iemand die je vertelt over wat er is gebeurd, heb je een hele mooie kans om iemand te steunen. Probeer actief te luisteren, zonder een oordeel te vellen. Blijf weg van de vraag waarom iemand iets wel of niet heeft gedaan en geef ruimte aan de gevoelens van de ander.”
Wat zeg je wel?
✅ Wat naar dat dit je is overkomen.
✅ Wat fijn dat je me dit vertelt.
✅ Je hebt niets verkeerd gedaan.
✅ Kan ik iets voor je doen?
✅ Hoe kan ik je helpen?
✅ Hoe voel je je?
✅ Wil je het erover hebben?
✅ Weet dat je je hart bij mij mag luchten.
✅ Weet dat ik er voor je ben.
Je kunt terecht bij Slachtofferhulp Nederland voor gratis emotionele, praktische en juridische ondersteuning. Bijvoorbeeld voor een luisterend oor, informatie over aangifte doen, hulp bij schadevergoeding en lotgenotencontact. Kijk voor meer informatie op slachtofferhulp.nl/jong of bel 0900-0101.
Stan (25) werd aangerand door goede vriend: 'Overtuigde mezelf dat ik het me verbeeld had'
