Klaar met de pil of gewoon nieuwsgierig naar anticonceptie zonder hormonen? Steeds meer mensen zoeken naar natuurlijke manieren om zwangerschap te voorkomen. Van vruchtbaarheidsapps tot temperatuurmetingen, er zijn verrassend veel opties.
Wat je moet weten over natuurlijke anticonceptie: 'Consistentie belangrijk voor betrouwbaarheid'
Wij duiken in de wereld van natuurlijke anticonceptie met postdoctoraal onderzoeker Ellen Algera.
Dit artikel is onderdeel van het LINDA.meiden-dossier over anticonceptie. Meer weten?
anticonceptie dossier
Natuurlijke anticonceptie
Op social media wordt steeds vaker negatief gesproken over hormonale anticonceptie – in het bijzonder de hormoonspiraal en anticonceptiepil. Onterecht. En hoewel hormoonangst nergens voor nodig is, worden natuurlijke anticonceptiemethodes steeds populairder. Met onderzoeker Ellen Algera bespreken wij de beschikbare methodes.
Voor veel vormen van anticonceptie, en ook deze natuurlijke methodes, geldt: hoe betrouwbaar de methode is, is afhankelijk van het gebruik. Zelfs bij perfect gebruik – consistent en goed gebruik – bestaat er een kans op zwangerschap. Die kans wordt verhoogd op het moment dat de gebruiker afwijkt van de aanbevolen gebruiksmethode.
De methodes
Er zijn zes natuurlijke anticonceptiemethodes, legt Ellen uit. “Je hebt coïtus interruptus, kalendermethode, temperatuurmethode, cervixslijmethode, sympto-thermale methode en sympto-hormonale methode.”
Wat ze inhouden? “Coïtus interruptus, beter bekend als terugtrekken, is een van de oudste vormen van anticonceptie. Het is goedkoop, je hebt er geen middelen voor nodig. Maar het is erg afhankelijk van hoe goed de persoon met een penis zich op tijd kan terugtrekken. Daarnaast moeten er bepaalde veiligheidsmaatregelen worden genomen, waaronder plassen tussen de laatste ejaculatie en de volgende keer seks. Ook moet er ruim voor de ejaculatie worden teruggetrokken, moet de ejaculatie zelf weg van de vulva gebeuren en moet er voorkomen worden dat sperma in de vagina komt via de handen of mond.”
Er zijn vijf methodes om vruchtbare dagen te bepalen. De eerste is de kalendermethode, waarbij de standaarddagenmethode (SDM) voldoende onderzocht is. “Bij SDM is het de bedoeling dat je geen onbeschermde seks hebt van dag 8 t/m dag 19 van je cyclus. Deze methode is niet voor iedereen geschikt.”
Vraag over anticonceptie? Stel 'm aan Twijfeltelefoon en 'laat je niet beïnvloeden door influencers'
Bij de temperatuurmethode moet je je basale lichaamstemperatuur meten vlak nadat je wakker wordt en voordat je bent opgestaan. Ellen: “Als je geovuleerd hebt gaat de temperatuur ietsjes omhoog. Het gaat om een paar tiende graden, die alleen te meten zijn met een speciale, wat preciezere thermometer. De basale lichaamstemperatuur van de gebruiker kan door slaapritme, alcoholgebruik, jetlag of koorts worden beïnvloed, waardoor die metingen niet betrouwbaar zijn.
Je hoeft niet elke dag een betrouwbare meting te hebben, maar er moeten wel voldoende metingen zijn om een temperatuurstijging rond de ovulatie te detecteren.” Een voorbeeld van temperatuurmethode is de app van Natural Cycles. Deze app kan je niet gebruiken als je cyclus soms korter dan 21 dagen of langer dan 36 dagen is.
Dan is er nog de cervixslijmmethode, waarbij dagelijks het slijm uit de baarmoederhals wordt geobserveerd en gecategoriseerd. “Het slijm verandert in de loop van de cyclus. In de aanloop naar de ovulatie wordt dat slijm wat doorzichtiger, natter en rekbaar. Als het slijmpatroon duidt op vruchtbaarheid dan mag je geen onbeschermde seks hebben, omdat de kans op zwangerschap dan groter is.
Bij deze methode is het niet erg als je een onregelmatige cyclus hebt.” Ellen geeft hier wel één opmerking bij: het cervixslijm kan uitdrogen door het gebruik van hooikoortsmedicatie. Gebruik je deze medicatie, dan is het beter om een methode te kiezen die ook temperatuurmetingen gebruikt om vruchtbare dagen te bepalen.
Sympto-thermale en sympto-hormonale methoden
En dan heb je nog de sympto-thermale methode. Hierbij worden meerdere lichaamssignalen gecombineerd om vruchtbare dagen te bepalen. Dit wordt gedaan door lichaamstemperatuur te meten én cervixslijm bij te houden. “Door deze signalen te combineren volg je de cyclus zoals die loopt, en baseer je je niet op een vast cycluspatroon. Het verhoogt daarmee de betrouwbaarheid. De methode is dus ook geschikt als je een onregelmatige cyclus hebt. Eén kanttekening: om de methode te leren moet je een cursus volgen.”
Dit geldt ook voor de sympto-hormonale methode, waarbij je gebruikmaakt van LH-testen, urinetesten, om een specifiek hormoon te detecteren. “Het luteïniserend hormoon stijgt in aanloop van de ovulatie. Je combineert de testen met temperatuurmetingen, en door deze signalen te combineren kun je de vruchtbare dagen bepalen.” Voor de sympto-thermale methode is in Nederland een cursus te volgen. Een cursus voor de sympto-hormonale wordt niet in Nederland aangeboden. Als je het uit een boekje leert, is de kans op zwangerschap waarschijnlijk hoger, merkt Ellen op.
Chiara (20) gebruikt fertility charting als anticonceptie: 'Afscheiding is echt een kennisbron'
Geen garanties
Er is geen enkele vorm van anticonceptie – met of zonder hormonen – die een ongeplande zwangerschap 100 procent uitsluit. Ook niet bij perfect gebruik, zegt Ellen. “Wel is het belangrijk dat anticonceptiegebruikers weten welke kans op zwangerschap ze lopen bij de methodes die ze kunnen kiezen. Voor de vruchtbaredagenmethodes valt daar nog wat te verbeteren.”
Ellen vervolgt: “Omdat deze methodes gevoelig zijn voor gebruikersfouten is het belangrijk dat je consistent de regels naleeft. Na een tijdje wordt het een tweede natuur. Uiteindelijk leer je je lichaam opnieuw kennen, maar om dit goed te doen moet je wel de motivatie hebben om te leren én consistent te blijven. En een regel om naar te leven: als je niet zeker weet of je vruchtbaar bent of niet, moet je aannemen dat je vruchtbaar bent. Wil je op die dagen seks hebben en een zwangerschap voorkomen, dan raad ik aan om extra veiligheidsmaatregelen te nemen zoals het gebruik van een condoom of geen penis-in-vagina seks te hebben.”
Apps
Uit een recent onderzoek van kenniscentrum Rutgers blijkt dat Nederlandse vrouwen tussen 18 en 29 jaar apps gebruiken om zwangerschap te voorkomen, apps die daar niet voor bedoeld zijn. “Denk aan een gewone menstruatie- of cyclus-app. Of een app die wordt gepromoot als natuurlijke anticonceptie, maar waar geen goed onderzoek naar is gedaan. Natuurlijk mag je op tools afgaan om de vruchtbare dagen te bepalen, maar als je betrouwbaarheid belangrijk vindt en zwangerschap zo goed mogelijk wil voorkomen, zou ik het niet aanraden. Pluk niet de eerste de beste app van het internet, maar denk goed na over welke methode bij jou past én welke specifieke tools je daarvoor nodig hebt.”
Volgens Ellen is het opvallend dat veel vrouwen, die afgaan op vruchtbare dagen, erg weinig vruchtbare dagen aanhouden. “Per cyclus zijn er toch wel minstens 7 dagen dat je potentieel vruchtbaar bent, vaak nog meer. 42 procent van de vrouwen houdt maar op dag 1 tot 6 rekening met vruchtbaarheid. Een groot deel van de vrouwen onderschat dus het aantal vruchtbare dagen.”
Ze benoemt dat het niet erg is om meer kans op zwangerschap te accepteren als een ongeplande zwangerschap niet per definitie ongewenst is. Maar is dat wél het geval, en een zwangerschap liever voorkomen wordt, dan is het nog belangrijker om je in te lezen in de natuurlijke methode die je wil gebruiken. “Maak een keuze op basis van informatie en wijs een methode niet van tevoren af. Alle methodes, met of zonder hormonen, hebben voor- en nadelen. Het is niet een kwestie van het ene is goed en het ander slecht, maar welke methode past bij jou op dit moment in je leven.”
Disclaimer: dit is geen medisch advies. Dat deze methoden bij sommige mensen effect hebben, betekent niet automatisch dat dit ook voor jou het geval is. Ga niet zomaar experimenteren, maar doe altijd eigen onderzoek en in overleg met een professional.
Waarom dragen vrouwen de verantwoordelijkheid voor anticonceptie? Deze expert legt het uit
