Een groot deel van de vrouwen ervaart hormonale klachten voorafgaand aan hun menstruatie. Maar wat als je klachten zó ernstig zijn dat je suïcidale gedachtes krijgt? Dit is wat je moet weten over premenstrueel dysforie syndroom, ook bekend als PMDD.
Gynaecoloog Manon Kerkhof van vrouwencentrum Curilion in Haarlem legt uit wat het precies is en wat je eraan kunt doen.
Onlangs vertelde TikTok-ster Dixie D’Amelio dat ze lijdt aan premenstruele dysforie syndroom (in het Engels is dat Premenstrual Dysphoric Disorder afgekort tot PMDD). De 21-jarige onthulde tijdens een Instagram-livesessie dat dit “ernstig effect had op haar stemmingen en gedrag.”
Wij kenden PMDD nog niet en gingen op onderzoek uit. ‘Het premenstrueel dysforie syndroom is een cyclische, op hormonen gebaseerde stemmingsstoornis, met symptomen die voorkomen tijdens de premenstruele fase (ook wel luteale fase genoemd) van de menstruatiecyclus, die duurt vanaf de eisprong tot het begin van de menstruatie. Geschat wordt dat het bij 5 tot 8 procent van de vrouwen in hun vruchtbare levensjaren voorkomt. Hoewel PMDD direct gerelateerd is aan de menstruele cyclus, is het geen hormonale disbalans. PMDD is een heftige negatieve reactie op het natuurlijke stijgen en dalen van oestrogeen en progesteron’, schrijft stichting PMDD Nederland.
Of PMDD genetisch doorgegeven wordt, is niet bekend. Wel schrijft de stichting dat ‘men denkt dat het een stoornis is op celniveau.’ Kenmerkend zijn de symptomen ‘die erger worden met de tijd en soms verergeren tijdens voortplanting gerelateerde gebeurtenissen als menstruatie, zwangerschap, bevalling, miskraam en pre-menopauze.’
‘Personen met PMDD hebben een verhoogd risico op suïcidaal gedrag’, schrijft de stichting. Maar daar blijft het niet bij, want ze kunnen last krijgen van: stemmingswisselingen, prikkelbaarheid, depressieve stemmingen, angst, gespannen houding, concentratieproblemen, vermoeidheid, futloosheid, veranderingen in eetlust en overmatige slaperigheid of juist slapeloosheid. Ook lichamelijke klachten als gevoelige borsten, zwelling, gewrichts- of spierpijn, opgeblazen gevoel of gewichtstoename behoren tot de lijst.
Tot waar is menstruatiepijn onschuldig? 'Niet als je structureel thuis moet blijven'
De diagnose PMDD is lastig te stellen, vertelt gynaecoloog Manon Kerkhof ons telefonisch. “Het moet niet verward worden met PMS (premenstrueel syndroom, red.), waarbij vrouwen door hormonale schommelingen tijdelijke klachten ervaren zoals gevoelige borsten, obstipatie of opgeblazen gevoel, toegenomen hongergevoel, emotioneel of prikkelbaarheid”, zegt ze. “PMDD is de enige vorm van premenstruele stoornis en is een stoornis die ook is opgenomen in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-V) en erkend wordt door de World Health Organization.”
Om de juiste diagnose te stellen en goed onderscheid te kunnen maken tussen PMDD en een andere psychische diagnose, zoals een depressie of een angststoornis, is het belangrijk om twee maanden lang je symptomen bij te houden. “Er zijn verschillende PMDD Cyclus Trackers die je daarbij kunnen helpen. Houd hierin nauwkeurig bij welke symptomen je wanneer ervaart en ga daarna pas naar de dokter. Op basis van je symptomen en je cyclus kan de specialist dan de juiste diagnose stellen. Omdat er geen sprake is van een hormonale disbalans, is PMDD niet vast te stellen met bloedonderzoek.”
Op het moment dat een patiënt wél de diagnose PMDD krijgt, is er een aantal behandelopties. “De eerste is je levensstijl aanpassen. Als je veel lichamelijke en mentale klachten ervaart, kijken we samen of je genoeg beweegt. Door te sporten maak je naast endorfine ook testosteron en serotonine aan, die depressieve klachten verminderen. Je voeding aanpassen kan ook helpen. Als je prikkelbaar bent, is het een goed idee om cafeïne- en theïnehoudende dranken te laten staan. Evenals suikerrijke maaltijden en koolhydraatrijk eten”, aldus Manon.
Verder kunnen mindfulness en cognitieve gedragstherapie helpen de klachten verminderen. “Hierbij leer je op de juiste manier met je symptomen om te gaan. Weet je dat je de week voor je menstruatie moeite hebt met presteren, plan dan geen belangrijke dingen in.” En als laatst kun je voedingssupplementen gebruiken. “Deze zijn prima om te nemen, maar er is geen wetenschappelijk bewijs dat ze PMDD tegengaan. Maar als het jou helpt, dan is het helemaal goed.”
Niet alles is op holistische wijze te verhelpen en daarom is er ook een aantal medische opties waar mensen met PMDD een beroep op kunnen doen. “Onthoud wel: met medicatie is er niet een one size fits all-oplossing”, drukt Manon ons op het hart.
Anticonceptiepil: “Als je de pil slikt worden hormoonwisselingen gestabiliseerd omdat de cyclus wordt overgenomen. De pil geeft je lichaam namelijk zowel progesteron als oestrogeen. Gynaecologen kiezen vaak voor een pil waar drosperinon in zit. Of het voor jou werkt is een kwestie van uitproberen.”
SSRI: “Selectieve serotonine heropname remmers (afgekort naar SSRI) zijn een antidepressivum. Behandeling met een lage dosering kan heel effectief zijn. ”
Tijdelijke overgang: “Soms werken de bovenstaande medicaties niet en gaan we over op het platgooien van de cyclus. Met GnRH-analoog-injecties brengen we iemand kunstmatig én tijdelijk in de overgang. Als je geen cyclus hebt, kan je ook geen klachten ervaren. Het nadeel daarvan is dat je wel menopauze-symptomen kan krijgen. Deze kunnen met een lage dosering van de pil worden bestreden.”
Verwijdering eierstokken: “Het allerlaatste redmiddel, dat bijna nooit ingezet wordt, is het verwijderen van de eierstokken. Tijdens de operatie verwijderen we ook de baarmoeder. De reden hiervoor is dat we overige klachten anders niet met hormonen kunnen behandelen. Net als bij GnRH krijg je dit dan in een vooraf bepaalde dosering toegediend om overgangsklachten te voorkomen.”
PMDD en de behandeling daarvan hebben niet per se invloed op de vruchtbaarheid, laat Manon weten. “Als je je levensstijl op holistisch of medische wijze aanpast, kan je vruchtbaarheid zelfs verbeteren. Uiteraard ben je met de pil beschermd tegen zwangerschap. Word je op chemische wijze in de menopauze gebracht, dan ben je tijdelijk niet vruchtbaar.”
* Voor medisch advies raadpleeg je altijd een arts of specialist. Heb je last van suïcidale gedachtes en wil je hierover praten? Neem dan (anoniem) contact op met 113 Zelfmoordpreventie op 0800-0113.
Kun je de morning-afterpil te vaak slikken? Dít zegt de gynaecoloog
