Sanne van Rij (27) is 15 als haar vader vertelt dat haar moeder, na jarenlang depressief te zijn geweest, is overleden door zelfdoding. In haar boek Ik weet zeker dat het liefde was kijkt ze terug op haar leven mét en daarna zonder haar moeder.
“Toen ik het hoorde heb ik een halfuur lang overgegeven.”
Trigger warning: dit artikel gaat over depressie en zelfdoding.
Dit artikel is onderdeel van het LINDA.meiden-dossier over suïcide. Meer weten?
Voordat haar moeder overlijdt, is de band tussen moeder en dochter ingewikkeld. “Mijn moeder was depressief en dat wisten we. Vanuit een psychose is ze in een depressie gerold die vijf jaar heeft geduurd; tot ze overleed. Toch hadden we in veel opzichten een typische moeder-dochter-relatie. Ik merkte dat, wanneer het iets beter met haar ging, ze voor me probeerde te zorgen en dat al haar aandacht volledig naar mij en m’n broertje ging.”
Wel herinnert Sanne zich ook de moeilijke momenten met haar moeder. “Ik vond het lastig dat ze zoveel ruimte innam met haar verdriet. Zeker als je puber bent wil je dat alle ruimte voor jou bestemd is. Daardoor vond ik het weleens irritant als zij zat te huilen en wilde ik haar expres geen knuffel geven. Het maakte me heel geprikkeld. Toch hield ik ondanks dat heel veel van haar.”
Als Sanne 15 is, gebeurt datgene waar ze achteraf onbewust al bang voor was. “Ik wist niet direct dat mijn moeder suïcidaal was, maar de angst dat ik haar zou verliezen aan zelfdoding zat er ergens wel in. Toch dacht ik er niet veel aan, omdat het als je jong bent gewoon niet houdbaar is om constant actief te denken aan het feit dat je moeder misschien wel dood wil.”
Wel weet Sanne dat haar moeder een paar maanden voor haar dood al eens bij een spoor heeft gestaan. “Ze stond daar een paar dagen met haar auto, waardoor omstanders de politie hebben gebeld om te checken of er iets met haar aan de hand was. Mijn moeder zei daar dat ze weleens aan de dood dacht, maar dat ze daar verder niet naar wilde handelen.”
Rijk Hofman open over gedachten aan zelfdoding: 'Denk er elke dag aan'
Als Sanne op een dag van school thuiskomt, zitten haar opa en oma in de woonkamer. “Het was voor mij een normale schooldag. Ik kwam thuis bij mijn vader – mijn ouders waren op dat moment al gescheiden – maar m’n vader was nog niet thuis. Onze opa en oma waren er wel, wat gek was, want ze waren er nooit zo vroeg op een doordeweekse dag. Ik ben toen met mijn broertje boven televisie gaan kijken toen mijn vader met een serieus gezicht de slaapkamer in kwam. Mijn broertje en ik hadden geen idee wat er aan de hand was tot hij ons vertelde dat mijn moeder overleden was.”
“Toen ik dat hoorde heb ik een halfuur lang overgegeven. Daarna heb ik één voor één mijn vrienden gebeld en zat nog diezelfde dag ons hele huis vol met mensen.”
Hoewel Sannes moeder depressief was, komt haar overlijden alsnog onverwacht. “Zelfdoding is zo ontastbaar en onbegrijpelijk als je zelf gezond bent. Je houdt er geen rekening mee dat iemand dat ook daadwerkelijk durft te doen. Het is voor mijn gevoel het engste wat je ooit kunt doen en voelt superdefinitief.”
Het verwerken van de dood van haar moeder is dan ook lastig voor Sanne. “Achteraf gezien ben ik er niet heel actief mee aan de slag gegaan. Ik begon het onderwerp zelfdoding eigenlijk een beetje te mijden. Het voelde als een ongemakkelijk onderwerp en ergens voelde ik me onzeker over het feit dat ik een moeder had die op deze manier was overleden. Ik woonde in een kleine Brabantse stad waar het bijna sensationeel was dat dit gebeurd was. Dat zorgde voor ongepaste vragen, zoals toen mijn kapper vroeg hoe mijn moeder eigenlijk een einde aan haar leven had gemaakt.”
Sanne is er pas de laatste jaren achter gekomen dat ze nooit echt gerouwd heeft om het grote verlies. “Na haar dood ben ik me meteen op school gaan focussen, was ik vooral bezig met wat leuke kleding was en dacht ik na over jongens. Toen ik wat ouder werd stortte ik me op mijn carrière als journalist, waardoor ik niet kan zeggen dat ik heel actief ben bezig geweest met de dood van mijn moeder. Pas de afgelopen jaren heb ik meer aandacht geschonken aan hoe onze relatie was en in hoeverre we op elkaar leken.”
Zó ga je met iemand het gesprek aan over zelfdoding: 'Wees direct'
Als Sanne 25 is krijgt ze als ‘erfenis’ van haar vader een doos met tapes en video’s van haar moeder. “Daar was ik in eerste instantie heel blij mee, al was ik bang om ze te bekijken. Ik had door de jaren heen een narratief geschetst over mijn relatie met met haar en hoe zij was, dus ik was bang dat daarin iets zou veranderen als ik ze zou zien.”
Die angst blijkt deels te kloppen. “Je ziet in de video’s dat ze overmatig bezig was met het verzorgen van mensen en daarbij zichzelf vergat. Ook was ze een beetje timide op heel veel video’s, en dat is totaal niet hoe ik me haar herinnerde. Er was een bepaalde afwezigheid, waarin je kunt zien dat ze helemaal ergens anders zat met haar hoofd. Dat was best wel verdrietig om te zien.”
“Toch ben ik aan de andere kant heel blij dat ik nu een completer en genuanceerder beeld van haar heb, ook al heeft het de perceptie van hoe mijn jeugd en de relatie met mijn moeder was wel veranderd. Gelukkig zag ik vanuit mijn moeder ook heel veel liefde, wanneer ze bijvoorbeeld voor me zong toen ik een baby was, samen met me door de speeltuin rende en me van de glijbaan hielp. Dat verklaarde voor mij waarom ik zelf ook gewoon liefde kan geven aan mensen, ondanks de dingen die ik heb meegemaakt. Dat heeft zij me heel erg meegegeven.”
Dat is ook de reden dat Sanne haar boek de titel Ik weet zeker dat het liefde was heeft gegeven. “Als iemand door zelfdoding om het leven komt, denken nabestaanden vaak dat de liefde die er was niet genoeg was om te blijven. Zeker als je jong bent is het lastig om dat in een genuanceerd licht te bezien. Toen ik ouder werd ging ik steeds meer inzien dat de liefde die zij voor mij en mijn broertje had, losstond van dat ze dood wilde. Als je al zo lang depressief bent, maakt het niet meer uit wat er om je heen bestaat. Hoe positief dat ook is.”
Het schrijven van een boek over zichzelf, blijkt een soort therapie. En dat terwijl dat juist niet was wat ze wilde. “Dat vond ik namelijk zó zwaar; daar had ik helemaal geen zin in.” Sanne blijkt het schrijven van zo’n persoonlijk boek ‘ontzettend onderschat’ te hebben. “Het was een soort exposure-therapie, waarbij je heel veel bezig bent met introspectie, het ophalen van herinneringen en verbanden leggen.”
“Maar ik heb door het maken van dit boek gesprekken gevoerd die ik anders nooit had gevoerd, met mensen om me heen, maar ook met mezelf. Het is heel uitdagend om allemaal luikjes open te trekken, maar het heeft ook wel iets bevrijdends. Een soort onvrijwillige therapie.”
Benieuwd naar Ik weet zeker dat het liefde was? Het boek is nu overal verkrijgbaar.
Indy's (24) vriendin deed poging tot zelfdoding: 'Nadat ik de telefoon niet opnam'
