‘Jij hebt nul talent’, tegen Roxy Dekker op haar Instagram. ‘Over het paardgetild wijf.’
‘Wat een dom wijf. Alles wat ze zegt slaat als een lul op een dranghek’, leest Geraldine Kemper voor in Sander versus de socials, een docu over de invloed van social media.
“Ze vinden me irritant. Ze schelden, of zeggen iets over mijn huidskleur”, zegt Appie Mussa met 1,6 miljoen volgers op TikTok aan de telefoon. “Ik haat jou, zeggen ze dan. Dan denk ik: prima, ik haat jou niet.”
En niet alleen influencers krijgen online bakken stront over zich heen, ook vrouwen in de politiek en de gewone Jan met de pet krijgt zomaar haat. Zoals ik, een paar maanden terug, toen ik een nogal merkwaardige avance van een wildvreemde man in mijn DM afwees. Hij schold met ziektes, zei dat ik ‘tantoe lelijk’ was en ‘beter van insta kon verdwijnen’. Wat ik nogal ironisch vond, want dat was precies mijn gedachte over hem. Diezelfde maand stuitte ik op een TikTok van een meisje, ik schat haar 25, met een eigen sieradenlijn. Ze schreef over ‘the worst e-mail ever’ die ze had ontvangen. De verzender zei dat ze te dik en lelijk was voor succes. ‘Vat dit niet verkeerd op, maar als je wat zou afvallen en meer moeite zou doen voor je uiterlijk, zou je denk ik meer bereiken. Je kunt ook iemand inhuren die aantrekkelijker is om het gezicht van je merk te zijn.’ Mijn mond viel open en met een denkbeeldige hooivork stormde ik naar de commentsectie in de hoop op flink wat bijval, maar daar las ik juist dingen als: ‘wanna meet up for some donuts?’ (10,9k likes) en ‘she might actually be right’ (1443 likes).

IK MAG ALLES
Waarom zijn we zo onaardig op social media? Wat is er mis met de mensch? “In de offline-wereld zijn mensen vaak beleefd, uit angst voor sociale afwijzing”, zegt Paul van Lange, hoogleraar sociale psychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Je wilt bij de groep horen. Als niemand weet dat jij het bent, zul je niet snel buiten de groep worden geplaatst. Wanneer je iemand op straat hardop beoordeelt op uiterlijk (‘wil je donuts?’ roeptoeteren tegen een dik persoon), dan word je al snel afgeserveerd. Door de politie, of door iemand die zijn mond opentrekt. Online durven mensen veel meer en maken ze zelfs anonieme accounts aan om te haten. “Omdat het een veilige positie is om iemand zwart te maken”, zegt Van Lange. Je wordt meestal niet direct aangesproken op je gedrag.
Toch zijn er ook mensen die met naam en toenaam haatzaaien. Waarschijnlijk omdat je geen fysiek gevaar loopt. Online pesten gebeurt ook bij mensen die elkaar kennen en elkaar de volgende dag tegenkomen in de collegebanken. We vinden dat we ons op straat horen te gedragen, maar het internet voelt als onze persoonlijke space – daar denken mensen dat ze hardere ‘grappen’, of zelfs discriminerende opmerkingen mogen maken.
Van de jongeren tussen de 15 en 25 jaar heeft 20 procent te maken met online haat of intimidatie, zegt onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Een op de vijf volwassenen heeft er weleens last van: online bashen. Uitschelden. Discrimineren. Pesten. En dat aantal blijft groeien. Wat doet dat met iemand? En belangrijker: wat gaan we er (met z’n allen!) tegen doen?

#NOPLACEFORHATE
Ik open TikTok in de browser en krijg een melding: ‘We hebben onze communityrichtlijnen bijgewerkt om TikTok voor iedereen veilig, inclusief en uitnodigend te maken.’ Vervolgens een filmpje van Vera Camilla op mijn fypage. ‘Misschien moet je eens groenten proberen’, reageert iemand op haar eetdagboek. Tientallen likes. “Vroeger lag ik daar echt wakker van”, zegt Vera aan de telefoon. “Het maakte me onzeker en angstig. Ik heb heel wat nachten gehuild. Thuis bespreek ik het altijd, het moet me toch van het hart.” Wat houden die richtlijnen precies in? Haatzaaien wordt niet toegestaan, staat er. ‘We gebruiken een combinatie van technologie en menselijke moderatoren (meer dan 40.000 veiligheidsprofessionals) om accounts en content die onze regels schenden op te sporen en te ­verwijderen. Content komt mogelijk niet op jouw Voor ­jou-feed. ­Daarnaast heeft TikTok nog de ‘welzijnsgids’ met tools hoe je beter kan omgaan met online haat, zoals: let op je schermtijd, je emotionele toestand na je schermtijd, besteed aandacht aan je slaappatroon en overweeg het gebruik van hashtags als #swipeouthate en #noplaceforhate.
Prima tips, maar is dat niet een beetje makkelijk, TikTok? Als klap op de vuurpijl heeft TikTok onlangs het hele ­moderatieteam in Nederland ontslagen, bestaande uit driehonderd mensen. Het modereren van Nederlandstalige video’s gebeurt nu ergens anders in de wereld, de videoapp zegt niet precies waar. Vermoedelijk gebeurt de ­moderatie nu nog meer met kunstmatige intelligentie. Terwijl die ­mensen nódig zijn, omdat computers zeker niet altijd de context of nuance van berichten juist inschatten.

De toenemende online haat vraagt toch juist om menselijk toezicht van platforms waarop we allemaal dagelijks gemiddeld zes tot zeven uur (#shocking) doorbrengen? “Ik geloof dat de oplossing uiteindelijk niet bij de gebruikers, maar bij de groep haters zelf ligt, maar dat moet dan wel gefaciliteerd worden door de bedrijven die achter de platformen zitten”, zegt hoogleraar Paul van Lange van de Vrije Universiteit Amsterdam. Ik wil weten hoe het platform de haters aanpakt. Hoe gaat dat nou in zijn werk? Ik zou graag iemand van TikTok spreken, een mens, een van die 40.000, maar die opgave lijkt onmogelijk: ik word van bot naar bot gestuurd.
“Ik heb zo vaak een melding gemaakt van online haat, maar daar gebeurt zelden iets mee”, zegt Vera Camilla. ”Sterker nog, in de beginperiode op TikTok kreeg ik juist veel ­meldingen tegen mij. Puur omdat mensen me daar niet wilden hebben. Ze vonden me irritant of dik en wilden dat niet zien. Mijn account en video’s werden geschorst. Omdat er zo veel meldingen kwamen en een automatisch systeem ernaar kijkt, werkte het vaak niet als ik bezwaar maakte. Bijna werd mijn account permanent verwijderd. Uit wanhoop heb ik een story geplaatst op Instagram met de vraag of iemand een contact had bij TikTok Nederland. Via een influencer kreeg ik een mailadres. Eindelijk kreeg ik reactie van een mens, mijn redder in nood. Dat mailadres koester ik, want ik heb het nog vaker nodig gehad. In het begin snapte ik ook niet wat er nou gebeurde, totdat ik besefte: o mijn God, mensen proberen me gewoon weg te pesten hier.”

DIKKE STRESS
Dat online haat kwetsend kan zijn is een ding dat zeker is. Een comment is zo gemaakt, maar het effect ettert door. Op de lange termijn kan het leiden tot angst, eenzaamheid, minderwaardigheid en somberte, aldus neuropsycholoog Linde Nieman, die onderzoek deed naar de invloed van negatieve meningen. “Met speeksel hebben we getest hoe het lichaam reageert op het moment dat je negatief ­beoordeeld wordt. In het speeksel van de verschillende groepen was duidelijk een ander cortisolniveau (stress) gemeten: mensen die negatief werden beoordeeld, ­hadden een verhoogd stresshormoon. Hun hartslag schoot ­gemiddeld omhoog van 75 naar 90 slagen per minuut.”
Vooral mensen van kleur en queer vrouwen zijn het slachtoffer van dit soort haat, blijkt ook weer uit recent onderzoek van RTL. Van ‘wegwezen met dat buitenlands opvreettuig’ tot ‘superlelijk wijf’. Dit kan volgens experts zorgen voor een ‘chilling effect’: mensen trekken hun mond niet meer open en zijn geneigd zich niet meer uit te spreken. Maar dat hebben we juist wél nodig. Als we ons niet uitspreken, dragen we bij aan een cultuur waarin discriminatie en pesten genormaliseerd worden. Queer vrouwen en mensen van kleur worden nog meer het doelwit. Hun stemmen zullen steeds meer uit de onlinewereld verdwijnen.
“Vaak zeggen ze dat ik een ‘zieke’ of ‘gestoorde’ geest zou hebben”, zegt visual artist Daantje Bons, die in haar fotografie nergens doekjes om windt: van bloot tot bloed en van litteken tot vetrol. “Laatst zei iemand, op mijn zelfportret: ‘Dit lichaam hoeft echt niemand te zien.’ Mensen die dat soort comments plaatsen vind ik sneu. Het zijn waarschijnlijk mensen die zelf niet goed in hun vel zitten of misschien een weinig spannend leven hebben. Volgens mij is er maar één reden waarom mensen zoiets doen: ze proberen zichzelf ‘beter’ te voelen door een ander neer te halen. Soms komen opmerkingen nog wel hard aan, maar ik vind het belangrijk om te blijven posten. Veel van mijn werk raakt aan taboeonderwerpen, dus als niemand er meer aanstoot aan zou nemen, betekent dat misschien dat ik mijn doel heb bereikt. In die zin heb ik die reacties eigenlijk ook ‘nodig’ om te zien waar mijn onderwerpen nog weerstand oproepen. Ik haal er nieuwe inspiratie uit.”