Intriges tijdens ‘Temptation Island’, volgelopen kelders bij ‘Ik Vertrek’ en ruzie in ‘De Koertjes naar Curaçao’. Programma’s genoeg waarbij we ons – met een grote bak popcorn – kunnen verkneukelen op de bank.
Maar waarom vinden we het zo fijn als het bij anderen misgaat?
Leedvermaak is ‘plezier om het leed van de ander’, aldus de Dikke Van Dale. Psycholoog Wilco van Dijk is expert op het gebied van leedvermaak en schreef er, samen met communicatiewetenschapper Jaap Ouwerkerk, het boek Schadenfreude over.
“Leedvermaak is voor degene die het ervaart een positieve emotie”, legt Van Dijk uit. “Maar wanneer hebben mensen positieve emoties? Over het algemeen gebeurt dat als zij iets waarnemen dat goed is voor hun doelen, belangen of motieven.”
Leedvermaak – of dit nou op televisie is of niet – brengt ons dus iets. “Als mensen houden we van rechtvaardigheid. Slechte mensen moeten slechte dingen overkomen en goede mensen goede dingen, dat idee. Leedvermaak speelt vaak op bij mensen die we niet aardig vinden, die arrogant zijn en bij mensen die een hoge status hebben, maar van wie we eigenlijk vinden dat ze het niet verdienen.”
Wel benadrukt Van Dijk dat dit geheel subjectief is. “Het gaat er niet om of het rechtvaardig is, maar of wij het als rechtvaardig waarnemen.”
Daarnaast speelt sociale vergelijking een belangrijke rol. “Iedereen wil graag een positief zelfbeeld. Dat zelfbeeld kun je creëren door blij te zijn met de dingen die je gepresteerd hebt. Maar dat zelfbeeld is ook afhankelijk van hoe je het doet in vergelijking met anderen. Als het slechter gaat met iemand anders, dan gaat het in vergelijking beter met jou. De een zijn dood is de ander zijn brood.”
Dus voel je je niet zo fijn, dan kan het prettig zijn om tijdens het zappen het nodige drama tegen te komen. “Onderzoek heeft aangetoond dat iemand van wie het zelfvertrouwen net een knauw heeft gehad, meer leedvermaak heeft dan iemand bij wie dat niet het geval is. Heeft iemand een positief zelfbeeld en heb je hem of haar daar net over laten nadenken? Dan zal diegene niet zoveel leedvermaak hebben.”
'Leedvermaak en sarcasme zijn de beste ingrediënten van een opvoeding'
Uit onderzoek blijkt dat er verschillen zijn tussen mannen en vrouwen als het op leedvermaak aankomt. “Mannen hebben het meeste leedvermaak over andere mannen. En vooral als hun falen te maken heeft met status. Bij vrouwen heeft het voornamelijk betrekking op het uiterlijk van andere vrouwen. Dat is cultureel bepaald: mannen worden nog altijd meer op prestaties afgerekend en vrouwen op uiterlijk.”
Voelen we leedvermaak? Dan hoeft dat niet te betekenen dat we een laag zelfvertrouwen hebben. Daarnaast verschilt het van persoon tot persoon en van situatie tot situatie. En ook al smullen we soms van tegenspoed in realityprogramma’s: we hebben grenzen.
“Toen talentenjacht Idols net begon, waren vooral de audities mateloos populair. Dan kwamen er kandidaten die heel vals zongen en vervolgens door de juryleden werden afgezeken. Ik heb de kijkcijfers destijds weleens opgevraagd. De auditie-afleveringen werden na de finale altijd het best bekeken. Maar het is ook weleens misgegaan: dan deed er bijvoorbeeld iemand mee die door zijn moeder was opgegeven en zelf eigenlijk niet wilde meedoen, of werd iemand te hard door de jury aangepakt. Op een gegeven moment was dat niet leuk meer en namen de kijkcijfers af. Het leed moet wel in verhouding staan.”
Of Van Dijk zelf nog weleens leedvermaak heeft? “Ik heb een enorme hekel aan mensen die arrogant zijn en neerkijken op andere mensen. Als hen iets overkomt, kan ik een kleine glimlach niet onderdrukken.”
Waarom we blijven kijken naar de meest gruwelijke true crime series
