Elke dag overlijden vijf mensen aan zelfdoding in Nederland. Het zou dus zomaar kunnen dat mensen in jouw omgeving kampen met gedachten aan zelfdoding. Maar hoe begin je daarover? En hoe kun je iemand helpen?
113-trainer Marijke Groener wil mensen leren het gesprek over het zware onderwerp open te breken en daarmee te zorgen dat het aantal mensen dat een eind aan hun leven maakt daalt.
Trigger warning: dit artikel gaat over zelfdoding.
Dit artikel is onderdeel van het LINDA.meiden-dossier over suïcide. Meer weten?
Marijke is zelf als 113-trainer begonnen, nadat één van haar studenten op een dag niet meer in haar les verscheen. Ze bleek suïcide te hebben gepleegd, zonder dat Marijke had gemerkt dat er iets aan de hand was. Als ze later een afscheidsmail krijgt van een andere student die ze een onvoldoende voor haar vak had gegeven, gaat ze met hem in gesprek. “Ik had nog nooit iemand gevraagd of hij of zij aan zelfdoding dacht, maar het heeft hem uiteindelijk geholpen dat we samen hulp zijn gaan zoeken.”
Door haar ervaring hiermee, ziet ze dat praten over het onderwerp helpt en dat zelf beginnen over zelfdoding het gesprek kan openen als je het vermoeden hebt dat er iets aan de hand is. Daarom deelt ze hier een aantal tips en voorbeelden zodat jij, mocht het nodig zijn, een naaste die met zulke gedachtes rondloopt kunt helpen.
Hoe signaleer je het als iemand aan zelfdoding denkt?
“Je kunt het zien aan bepaalde uitspraken die mensen doen. Dat kan heel indirect zijn, zoals: ‘Ik zie het even niet meer zitten’ tot heel direct: ‘Ik wil zelfmoord plegen’. Daarnaast kun je het merken als iemand gedrag vertoont dat afwijkt van wat ‘normaal’ is. Als iemand zich normaal gesproken bijvoorbeeld depressief en stil gedraagt en ineens heel uitbundig wordt, zou het kunnen dat ze op dat kantelpunt de beslissing hebben genomen om uit het leven te stappen en daardoor opgelucht zijn. Als iemand normaal heel uitbundig is en ineens stiller wordt en zich terugtrekt, kan dat ook een teken zijn dat diegene niet goed in zijn of haar vel zit.”
“Ook kan risicovol gedrag, zoals roekeloos rijden, drugs en alcoholgebruik, een teken zijn, maar ook een afscheidsbrief of rare berichten op social media. Mocht iemand al eerder een poging gedaan hebben, kampen met een psychiatrische stoornis, depressie of een verlieservaring (zoals verlies relatie, geld, vrienden, niet halen opleiding), dan is de kans groter dat iemand sneller te maken krijgt met gedachten aan zelfdoding.
Moeder Angus Cloud weerspreekt geruchten zelfdoding: 'Zijn laatste dag was vreugdevol'
Hoe kan het dat sommige mensen door een ‘kleine’ tegenslag ineens niet meer willen leven?
“Het is goed om te weten dat mensen, voordat ze een poging doen, vaak al gemiddeld twee jaar aan zelfdoding denken. Dit gebeurt dus niet zomaar van de ene op de andere dag. Een tegenslag die voor jou misschien niet heel heftig lijkt, kan voor hen de druppel zijn.”
“Daarnaast heeft ieder persoon een andere draagkracht, wat betekent dat de één minder aan kan dan een ander. Voor sommige mensen kan het gevoel dat hun lijden onoplosbaar en ondraaglijk is veel sneller komen dan bij andere mensen. Je kunt nooit voor iemand anders bepalen of hun draagkracht is overschreden. De enige manier om erachter te komen is door het te vragen.”
Hoe begin je zo’n gesprek?
“Hoe directer je bent, hoe beter. Want als jij het direct durft te vragen, krijg je in de meeste gevallen ook een direct antwoord. De ander moet het idee hebben dat jij, wat diegene jou gaat antwoorden, kunt dragen. Lijkt het voor de ander alsof je hun eerlijke antwoord niet aan kunt? Dan kan het zo zijn dat hij/zij/die het gevoel krijgt jou niet te willen belasten en deelt diegene juist daarom niet diens problemen met je.”
“Draai er dus niet omheen, maar vraag: ‘Denk je weleens aan zelfdoding?’. Als je er omheen draait, kan het namelijk dat je het uiteindelijk niet meer durft te vragen. Ondanks dat je een drempel over moet, is het gewoon vragen het meest effectief. Daarnaast schamen mensen zich vaak voor gedachten aan zelfdoding, waardoor ze er zelf niet over beginnen. Het stellen van de vraag kan daardoor al heel fijn voor hen zijn.”
Kan die vraag niet juist iets triggeren?
“Nee, als je de vraag met empathie en respect stelt, kun je niets fout doen. Zij hebben vaak al meerdere keren aan zelfdoding gedacht. Dat gaat jouw vraag niet erger maken. Waarschijnlijk zal het de situatie juist verlichten, omdat diegene er eindelijk over kan praten.”
Wat als de ander ‘ja’ antwoordt op de vraag? Hoe moet je dan verder?
“Zorg dat de vervolgvragen die je stelt oprecht zijn. Ga niet meteen oplossingen verzinnen, want dat werkt in dit stadium van het gesprek vaak averechts. Een ander ziet die lichtpuntjes namelijk niet zoals jij ze ziet, dus ga in die donkere kelder naast hen zitten. Toon daarom empathie, stel vragen en laat de ander praten over diens gevoelens. Vraag bijvoorbeeld: Wat is er aan de hand? Wat maakt je zo wanhopig? Wat was het moeilijkste moment in de afgelopen week? Welk van die dingen vind je op dit moment het meest lastig/pijnlijk? Stel open vragen en luister naar wat de ander te zeggen heeft.”
“Informeer daarna wat specifieker naar hoe ver hun gevoelens gevorderd zijn. Vraag bijvoorbeeld: wat denk je als je aan zelfdoding denkt? Wat nog meer? Waar wil je vooral van af? Heb je een plan om zelfdoding te plegen? Hoe lang hou je deze situatie nog vol?”
“Als zij hun ei kwijt kunnen, ontstaat er misschien ruimte voor wat meer licht. En dit gesprek is ook voor jou fijn, omdat je dan beter weet hoe iemand er aan toe is en hoe je hen aan het einde van het gesprek kunt helpen.”
“Nadat je op de hoogte bent van diens gevoelens rondom zelfdoding, kun je voorzichtig vragen naar het deel wat diegene hier houdt. Probeer contact te maken met die emotie. Vraag bijvoorbeeld: wie zou jou het meest missen? en vraag daar dieper op door. Wat is de mooiste herinnering die je met diegene hebt? Vertel daar eens meer over. Vraag net zolang tot er weer een glimlach ontstaat.”
Hoe kan ik helpen nu ik dit weet?
“Als je geen professional bent, kun je deze persoon – afgezien van het bespreekbaar maken van het onderwerp – niet de verdere hulp bieden die hij/zij/die nodig heeft. Vaak ziet iemand die deze gevoelens heeft niet in dat hulp kan helpen, wat dit een lastige omschakeling maakt in het gesprek. Waar het eerst vertrouwelijk is, moet je diegene nu gaan vertellen dat jij dit niet alleen kunt dragen en dat er ouders (als zij geen onderdeel zijn van het probleem) en een professional moet worden ingeschakeld.”
Sem (19) gaat gebukt onder 'zelfmoordhoofdpijn': 'Deze pijn is met niets te vergelijken'
“Om te laten merken dat je de ander niet aan z’n lot overlaat, moet je ook hier directief zijn. Zeg bijvoorbeeld: we gaan je ouders betrekken. Wil je dat samen doen of wil je dat ik dat voor je doe? Zo laat je geen ruimte om de ander het alleen te laten doen met de kans dat diegene het uiteindelijk toch niet doet of het idee heeft dat ‘ie het allemaal alleen moet doen. Daarnaast zorg je dat je daarmee de verantwoordelijkheid bij jezelf weghaalt.”
Welke hulp kan de ander krijgen?
“Als iemand al professionele hulp heeft, is dat de instantie waar je een melding kunt maken. Als iemand nog geen professionele hulp krijgt, zorg dan dat een huisarts wordt ingeschakeld. Je kunt voorstellen om zelf mee te gaan of laat dat de ouders doen. De huisarts kan jouw naaste doorverwijzen naar een professional die hen echt kan helpen. Mocht er sprake zijn van een crisissituatie, waarbij jouw naaste aangeeft in korte tijd zelfdoding te plegen, dan kun je 112 bellen (als iemand in levensgevaar is) of de crisisdienst bellen.
Hoe zorg ik in dit geval dat ik niet over mijn eigen grenzen heen ga?
“Heb het er na dit gesprek over met iemand anders, zodat ook jij je ei kwijt kunt. Je hoeft dit niet alleen te doen. Mocht je anoniem met iemand willen praten of advies willen vragen, dan kun je terecht bij de overleg- en advieslijn van 113 op 020 311 3888. Daar kun je met een professional bellen.
Kan ik 113 ook contacten als ik zelf worstel met gedachten over zelfdoding?
“Absoluut. Ook jij kunt onze hulplijn 24/7 gratis bereiken via 0800-0113 of via de chat of mail. Dit kan anoniem. Vind je het spannend om hulp te zoeken? Naast een zelfhulpcursus en hulp bij het maken van een veiligheidsplan, kun je ook 10 x gratis en anoniem therapie krijgen. Het maakt niet uit hoever je in het proces bent: of je pas één keer hebt gedacht aan zelfdoding of als je op dit moment op het punt staat om jezelf iets aan te doen. Wij zijn er om te helpen.”
Worstel je met suïcidale gedachten of maak je je zorgen om iemand anders? Praat er dan over. Bel 113 of ga naar www.113.nl. Stichting Zelfmoordpreventie is 24 uur per dag en zeven dagen per week bereikbaar. Wil je zelf een training volgen om te oefenen met het openen van een gesprek? Doe dan de VraagMaar online suïcidepreventie training op www.113.nl.
Aivy (26) over leven na zelfmoordpoging: 'Ik ben zangeres, zweminstructeur, nagelstyliste en surfer'
