In de nieuwe LINDA. delen drie vrouwen hun ervaring met vrouwelijke genitale verminking (VGV), oftewel meisjesbesnijdenis. Dit is in Nederland verboden, maar in zo’n negentig landen nog de normaalste zaak van de wereld.
LINDA. legt uit wat VGV allemaal kan veroorzaken – fysiek en mentaal – en spreekt Dr. Annemarie Middelburg, mensenrechtenjurist en consultant. Zij is gespecialiseerd in vrouwenrechten en deze vorm van verminking.
Wereldwijd leven meer dan 200 miljoen meisjes en vrouwen met de gevolgen van meisjesbesnijdenis. VGV is een schending van de meest fundamentele rechten van meisjes en vrouwen, de Verenigde Naties spreekt zelfs van marteling.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beschrijft VGV als een ‘gedeeltelijke of volledige verwijdering van de uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen, waar geen medische noodzaak voor is’. Vrouwen worden besneden omdat men gelooft dat ze anders geen toekomst hebben: mannen zullen haar zien als ‘onrein’ en als ongeschikte kandidaat voor het huwelijk. Wie een dochter niet besnijdt, wordt daarop aangekeken. De sociale controle is groot, het risico op uitsluiting nog groter.
VGV komt voor in zo’n negentig landen in Afrika, het Midden-Oosten en Azië. De leeftijd waarop een meisje wordt besneden varieert, maar het gebeurt meestal tussen de 0 en 15 jaar. In het overgrote deel van de gevallen wordt de besnijdenis gedaan door een traditionele besnijdster – hierbij wordt vaak geen verdoving gebruikt.
Er bestaan 4 typen VGV. Bij type 1 snijden ze – deels of helemaal – het uitwendige (en dus zichtbare) deel van de clitoris weg. Bij type 2 gebeurt dat ook, maar snijden ze daarnaast de kleine schaamlippen weg. In sommige gevallen ook de grote schaamlippen.
Bij type 3, de heftigste variant, wordt de vaginale opening vernauwd, door het wegsnijden en aan elkaar hechten van de kleine en/of grote schaamlippen. Meestal snijden ze hier ook het uitwendige deel van de clitoris weg. Andere schadelijke ingrepen aan de vulva worden onder type 4 geschaard. Denk bijvoorbeeld aan prikken, kerven, schrapen of wegbranden.
Het zal je niet verbazen dat VGV ernstige lichamelijke, seksuele en psychosociale problemen kan veroorzaken. Op korte termijn – tijdens en vlak na de besnijdenis – gaat het over extreme pijn, shock, overmatig bloedverlies, kans op infectie en problemen met de urinewegen.
Op langere termijn lopen meisjes en vrouwen vaak rond met menstruatieklachten, chronische pijn in de onderbuik en/of chronische infecties, (pijnlijke) littekenvorming, moeizamere bevallingen en pijn tijdens de seks. Mentaal moet je denken aan angsten, depressie, PTSS en negatieve associaties met seks. Ernstige problemen dus, waar vrouwen vaak levenslang last van houden.
In Nederland wonen ruim 41.000 vrouwen die zijn besneden. Zij komen voornamelijk uit Somalië, Egypte, Ethiopië, Eritrea, Soedan en de Koerdische autonome regio in Irak. Naar schatting lopen 4.200 meisjes in Nederland de komende 20 jaar het risico om besneden te worden. Dit risico is het grootst tijdens de zomervakantie: familie neemt een jong meisje dan mee naar het land van herkomst. Als je vermoedt dat een meisje risico loopt, kun je het beste contact opnemen met Veilig Thuis via 0800-2000.
Dr. Annemarie Middelburg raakt tijdens haar studie Internationaal Publiekrecht geïnteresseerd in vrouwelijke genitale verminking. “Deze praktijk sprong eruit omdat het een heel concreet voorbeeld is van vrouwenonderdrukking. Die diepgewortelde ongelijkheid tussen mannen en vrouwen trok mijn aandacht.”
Naar VGV wordt dan al veel medisch en antropologisch onderzoek gedaan, maar Middelburg is de eerste die kijkt naar de juridische kant. Heeft het eigenlijk wel zin als de Verenigde Naties zegt dat VGV een mensenrechtenschending is? Hoe gaat dat eraan toe in de praktijk? Moet je het strafbaar maken, en hoe zorg je dat dit werkt? Middelburg besluit haar voeten in de klei te zetten en reist door de jaren heen meermaals naar Afrika om met mensen en organisaties te praten.
“Wat in het ene land werkt, werkt niet automatisch in het andere land”, legt ze uit. “Je hebt te maken met zéér sterke sociale normen en gender normen, met ideeën over identiteit en het horen bij een gemeenschap. Dat gooi je niet zomaar omver met een voorlichtingsprogramma. Daar heb je een heel lange adem voor nodig, van een generatie of twee. Je moet ook de mannelijke (religieuze) leiders en dorpshoofden meekrijgen, dán verandert er pas iets.”
'Genitale verminking vrouwen niet binnen één generatie verdwenen'
Toch is Middelburg hoopvol gestemd, omdat ze ziet dat steeds meer sterke vrouwen én mannelijke leiders zich uitspreken en actie ondernemen. “Dat was twintig jaar geleden ondenkbaar. Langzaam maar zeker zie ik verandering tot stand komen.” Maar goed, er gaat dus flink wat tijd overheen voordat dat zover is. Ook in Nederland, aldus Middelburg.
“Hier werden biologieboeken recent pas uitgebreid met de anatomie van de clitoris. Het is 2022 – het is toch bizar dat heel veel meisjes nu pas op school leren dat er naast het zichtbare bobbeltje nóg zeven à acht centimeter in je lichaam zit? Het is zo belangrijk dat er meer aandacht is voor het seksuele genot van vrouwen. De ongelijkheid tussen mannen en vrouwen is iets dat in elke cultuur voorkomt, ook bij ons. En zo’n culturele verandering gaat langzaam, overal, maar het gaat erom dat-ie wordt ingezet. En dat is nu gelukkig zo.”
Hoewel er dus ruim 41.000 besneden vrouwen in Nederland wonen, is de medische hulp en psychische ondersteuning voor hen nog niet goed geregeld. VGV is geen verplicht onderdeel in de opleiding en veel (huis)artsen en hulpverleners weten daardoor niet goed hoe ze hier met vrouwen over moeten praten. “Het komt dus te vaak voor dat een besneden vrouw aanklopt met klachten, maar dat er niet wordt doorgevraagd omdat een arts niet goed weet hoe hij of zij dit ter sprake moet brengen. Hierdoor lopen talloze vrouwen rond met onnodige klachten, wat ik heel pijnlijk vind. Zeker in een land als Nederland.”
Besneden vrouwen die in Nederland wonen kunnen hier sinds 2010 een hersteloperatie laten uitvoeren. Dit is een relatief simpele ingreep van 45 minuten waarbij men littekenweefsel weghaalt en het dieper liggende deel van de clitoris – dat nog aanwezig is na een besnijdenis – weer aan de oppervlakte brengt. Daardoor komen de zenuwen weer vrij te liggen. Voor sommige vrouwen betekent dit dat ze weer seksueel genot kunnen ervaren.
Fantastisch dat dit kan, maar deze operatie wordt dus níet vergoed in Nederland. “In Duitsland, Frankrijk en andere Europese landen wordt dit al jaren vergoed, maar hier nog steeds niet. Onvoorstelbaar”, aldus Middelburg. “We stoppen miljoenen in voorlichtingsprojecten, maar we laten deze vrouwen gewoon in de steek. Lang niet iedereen heeft 3000 euro liggen om zo’n ingreep te betalen.”
Het belang van zo’n operatie is enorm, benadrukt ze. “Besnijdenis raakt deze vrouwen in hun vrouw-zijn, ze willen dat ongedaan maken. Er zit een belangrijk psychologisch aspect aan: ze willen zich weer compleet voelen. Er is hen iets afgenomen en dat willen ze ongedaan maken. Zo’n operatie kan hierbij helpen, maar te vaak wordt nog gezegd: ga maar met een psycholoog praten. Denk je dat we dat ook tegen mannen zouden zeggen, in dezelfde situatie? Ik denk het niet, hoor. Dit is weer zo’n helder voorbeeld van genderongelijkheid: specifieke zorg voor vrouwen wordt nog te vaak aan de kant geschoven.”
Hoewel besnijdenis dus strafbaar is in Nederland, valt er op veel vlakken nog veel te verbeteren. “Bewustwording is hierin belangrijk: weten dat vrouwelijke genitale verminking bestáát en dat er nog veel winst te behalen valt”, pleit Middelburg. “Initiatieven als de jaarlijkse Zero Tolerance Day op 6 februari helpen daarbij.”
En wil je als ‘gewone burger’ iets betekenen? Dan raadt Middelburg aan om de Federatie van Somalische Associaties Nederland (FSAN) financieel te steunen. “Zij zorgen er met zogenoemde sleutelpersonen voor dat besneden vrouwen toegang krijgen tot de juiste zorg. Ontzettend belangrijk werk.”
In de nieuwe LINDA. delen drie vrouwen hun persoonlijke verhaal over genitale verminking. Koop het magazine nu in de winkel of bestel ‘m via onderstaande knop.
Sahra Muse: 'Vrouwenbesnijdenis heeft niets te maken met maagd-zijn'
