Wie zelf niet voor een zwangerschapsafbreking kiest, komt niet snel in een abortuskliniek. En dan heb je dus geen idee hoe dat er eigenlijk aan toe gaat.
Daarom loopt LINDA. redacteur Ellen een dag mee in kliniek Epione, in Amsterdam-Zuidoost.
LINDA. loopt mee in een abortuskliniek: 'Niemand denkt hier: dit doen we even'
Een dag meekijken
Op een druilerige maandagochtend in juni meld ik me iets voor 8.00 uur bij het pand waar Epione gevestigd is. Deur door, lift in, rechtsaf en bij de ingang tref ik meteen receptionist Carin en verpleegkundige Willeke, in gevecht met de waterkoeler. “Momentje, hoor”, lachen ze. “Even die tank erop zetten.” Willeke brengt me naar het deel van de kliniek dat niet vrij toegankelijk is, waar de negen medewerkers beginnen met de doorloop van hun dag.
“Goedemorgen allemaal. Drukke dag: we zien vandaag 31 cliënten, waarvan 18 pillen en 11 instrumentele behandelingen – eentje daarvan in het tweede trimester. Patricia doet intakes, Vanessa en Linda staan op de zaal. En dit is Ellen – zij kijkt vandaag mee voor een artikel en zou naast interviews met een paar collega’s ook graag cliënten spreken over hun ervaring. Mócht je iemand treffen die daar interesse in heeft, graag even doorgeven.”
De groep verpleegkundigen, artsen en receptionisten verspreidt zich door het pand om alles voor te bereiden tot 8.30 uur, wanneer de eerste vrouwen zullen arriveren. Verpleegkundige Marije laat me ondertussen alle ruimtes zien. Het voelt als een soort huisartsenpraktijk. Klinisch, maar kleinschalig. De medewerkers kletsen gezellig over hun weekend en ik loop er een beetje onwennig tussen. Stiekem vind ik het best spannend om hier te zijn, en nu ik binnen ben besef ik pas echt dat elf vrouwen vandaag zwanger binnen zullen komen en zónder zwangerschap het pand weer verlaten. Toch een gek idee.
Intake
Maar wat gebeurt er nou eigenlijk in deze kliniek, nadat je telefonisch een afspraak hebt gemaakt? Als iemand zich meldt bij de receptie, moet ze daar eerst een vragenlijst invullen. Vervolgens gaat een verpleegkundige, samen met een van de artsen, in gesprek met vrouw in kwestie in een van de vier intake-ruimtes. “Soms neemt iemand een partner, vriendin of familielid mee. Dat is natuurlijk prima, maar we vragen bij de intake eerst altijd de vrouw alleen naar binnen”, legt ze uit. “We vragen dan of iemand zelf de keuze voor de abortus heeft kunnen maken en of ze zeker is van haar beslissing. Dus dat ze hier vrijwillig, zonder dwang, zit. Daarnaast vragen we ook altijd of iemand veilig is. Indien gewenst kan de persoon die met haar mee is, daarna aansluiten bij het gesprek.”
De verpleegkundigen maken tijdens de intake ook altijd een echo om de duur van de zwangerschap te bepalen: als de vrouw dat wil mag ze meekijken, maar dit hoeft zeker niet. Marije: “Als ze heeft gekozen om haar zwangerschap af te breken via een pil, neemt ze de eerste pil meteen in tijdens die afspraak. Ze is dan ongeveer een uur hier in de kliniek. Het tweede deel doet ze binnen 24 tot 72 uur zelf thuis. De dag erna bellen we haar om te kijken hoe het is gegaan, een maand later volgt de nacontrole.”
De intakeruimte
“De ene dag sta ik op de zaal, de andere dag doe ik intakes of assisteer ik bij de instrumentele behandelingen. Die flexibiliteit is belangrijk”, legt Marije uit. “Het is vaak druk en we willen absoluut niet dat het hier voelt als een ‘lopende band behandeling’. Elke vrouw verdient onze volle aandacht. Dan is het fijn als de één even druk is, de ander ook gewoon kan inspringen op een andere afdeling.”
In de wachtkamer
Ik mag die dag overal rondlopen, maar omwille van de privacy blijft de behandelkamer tijdens de ingrepen gesloten. Wél zijn drie vrouwen bereid om hun verhaal met me te delen – dat artikel lees je hier. Zo spreek ik een vrouw die ooit misschien wel kinderen wil, maar zichzelf met 23 jaar echt nog te jong vindt. “Het idee van ‘een baby over negen maanden’ vind ik niet eens zo erg, maar het is niet ‘alleen maar een baby’. Het is veel meer dan dat én ook nog eens voor altijd.”
Ook ontmoet ik twee vrouwen die een partner en kinderen hebben. Ze wilden geen gezinsuitbreiding, maar raakten onverwacht zwanger. “We vonden dit zeker geen makkelijke keuze”, vertelt een van hen. “We hebben er twee weken goed over gepraat en nagedacht. Maar nu wil ik gewoon dat het voorbij is.”
Het zijn slechts drie van de 31 cliënten die zich vandaag bij de kliniek melden, maar ik ben blij dat ik hen kan spreken. Het is namelijk een drukke dag en ik moet verder af gaan op observaties. In de wachtkamer kijk ik naar de verschillende stellen die binnenkomen. De een schuchter, de ander relaxed. Maar ook de vrouw met hijab die stilletjes voor zich uit kijkt en de vriendin die haar hand vasthoudt. De dertiger die stuurs binnenkomt en nauwelijks oogcontact maakt, maar me die middag wél laat meekijken met de echo die ze zelf niet wil zien. De blonde vrouw die huilend in de wachtkamer zit, maar een paar uur later zichtbaar lichter de kliniek weer verlaat. Ik ben verrast hoe druk het is: de stroom telefoontjes krijgen Carin en Marijke soms zelfs met zijn tweeën niet direct weggewerkt.
De eerste bellers op deze maandag kunnen drie dagen later al terecht voor hun behandeling, daarna is het zoeken naar beschikbare plekken. Soms komt er ineens een plek vrij omdat iemand afbelt of niet komt opdagen. “We hebben natuurlijk het liefst dat iemand op tijd annuleert, dan kunnen we iemand anders eerder helpen”, zegt receptionist Carin. “Maar hoe dan ook: je bent hier tot niets verplicht. Als je op komt dagen voor je afspraak en je ter plekke bedenkt dat je dit toch níet wilt, is dat ook oké.”
Drie vrouwen en hun ervaring met abortus: 'Dit is onomkeerbaar, maar dat is het krijgen van een kind ook'
Behandelkamer
Veel vrouwen kiezen voor een behandeling met de abortuspil, maar dit is niet voor iedereen de fijnste optie. Sommigen worden zenuwachtig van het idee dat ze het tweede deel thuis ‘alleen’ moeten doen. Het is ook mogelijk om voor een instrumentele behandeling kiezen, de vacuümaspiratie. Die behandelingen vinden plaats in het achterste deel van de kliniek, dat niet vrij toegankelijk is. Daar bevinden zich – naast kantoor, keuken, omkleedruimte en medicijnopslag – de behandelkamer en de zaal met bedden en ligstoelen.
Na de intake worden de vrouwen naar de zaal gebracht, waar ze tabletten krijgt die de baarmoedermond soepeler maken. Die moeten een uur inwerken. Hun partner of support system blijft achter in de wachtkamer, of gaat tussendoor naar huis. De meeste vrouwen liggen hier te lezen of scrollen op hun telefoon. Gepraat wordt er eigenlijk niet op de zaal, alleen onderling door verpleegkundigen.
De vrouw die voor een roesje heeft gekozen krijgt eerst een infuus, daarna gaat ze naar de behandelkamer waar de abortus wordt uitgevoerd. Vervolgens mag ze op bed blijven liggen tot ze zich goed genoeg voelt om even iets te eten of drinken, aan de gezamenlijke eettafel die ook op zaal staat. “De een ligt eerst nog even te slapen, de ander huilt”, vertelt Marije. “Er kunnen allerlei emoties vrijkomen, maar het gros van de vrouwen ervaart vooral opluchting. We voeren aan die eettafel ook een nagesprek en geven ze tips mee, bijvoorbeeld als er ook een spiraaltje is geplaatst. De meesten zijn een uur na de behandeling weer weg en brengen in totaal dus een dagdeel bij ons door.”
De zaal
De ligstoelen op de zaal
Nazorg
De kliniek zorgt altijd voor een nacontrole, om te checken of alles goed is gegaan. Soms gebeurt dit telefonisch, soms met een afspraak in de kliniek. Hoe je je voelt na een abortusbehandeling kan nogal verschillen, legt Jorien uit. “Mentaal verschilt het sowieso enorm per persoon, maar het fysieke traject van een abortuspil is vaak wat langer dan dat van een instrumentele behandeling. Bij de laatste zijn de klachten vaak het heftigst op de dag van de behandeling zelf, maar bij de pil kun je bijvoorbeeld twee tot vier weken bloedverlies houden. Het kan bij de pil ook zo zijn dat er wat restweefsel achterblijft, in dat geval is er nog een behandeling nodig.”
Ze vervolgt: “Vaak verdwijnt het zwangerschapshormoon drie tot vier weken na de behandeling uit je lijf, eventuele klachten als pijnlijke borsten of misselijkheid zouden na een paar dagen al flink moeten verminderen. Als dat niet zo is, adviseren we je om eerder dan gepland contact op te nemen voor de nacontrole. Bij beide behandelingen geven we altijd ‘leefregels’ mee voor de eerste twee weken: er mag niets in de vagina – geen tampons of vaginale seks, dus. Het is ook belangrijk om te weten dat je vruchtbaarheid direct terugkomt. Je zou dus twee weken na een abortus alweer zwanger kunnen worden.”
Vroege behandelingen
Bij Epione – vernoemd naar de Griekse godin van de pijnverzachting – kun je terecht voor bredere seksuele gezondheidszorg, zoals anticonceptie of soa-onderzoek, maar zo’n 90 procent van de tijd bellen mensen voor een abortus. Het gaat hier voornamelijk om vroege behandelingen, waarbij de vrouw vier tot acht weken zwanger is. “Voor een vacuümaspiratie moeten we wel een vruchtblaasje zien zitten”, vertelt Marije me. “Je moet namelijk wel weten wat je behandelt. Bij hele vroege zwangerschappen, die nog niet te zien zijn op de echo, kunnen we een VEMA (Very early medical abortion) uitvoeren. Hierbij slik je ook de abortuspillen, en wordt achteraf je bloed gemonitord om te zien of de afbreking gelukt is.”
Het meerendeel van de behandelingen in deze kliniek vindt dus in een relatief vroeg stadium plaats. Dat komt overeen met de meest actuele cijfers van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, die hierover jaarlijks rapporteert. In 2022 werden in Nederland 35.606 zwangerschappen afgebroken. Meer dan de helft (65 procent) vond plaats in de eerste acht weken, 85 procent vond plaats in het eerste trimester (tot 13 weken).
Bron: Rapportage Wet afbreking zwangerschap (Wafz) door Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd
Een abortus in een kliniek als deze hoef je overigens niet te betalen als je in Nederland staat ingeschreven, hier belasting afdraagt en/of een Nederlandse verzekering hebt. De behandeling wordt dan dus niet betaald door je zorgverzekering, maar door de overheid – dit gaat via een subsidie van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Voor vrouwen die vanuit het buitenland komen, ligt er een prijslijst per behandeling: zij kunnen ter plekke afrekenen.
‘Elk verhaal is anders’
In 2023 voerde kliniek Epione 2500 behandelingen uit. Het team van 4 receptionisten, 4 artsen, 1 huishoudelijke dienst en 8 verpleegkundigen ontvangt veel vrouwen uit Amsterdam en omstreken, maar sommigen komen van verder weg om deze kliniek te bezoeken. Soms zelfs uit andere landen, vertelt Marije. “We hebben folders in allerlei talen liggen, en als het nodig is zetten we tolken in. Aan het begin van de oorlog met Rusland zagen we hier bijvoorbeeld ineens veel Oekraïense vrouwen. Veel van hen waren gewenst zwanger geraakt, maar daarna moest hun man onverwachts naar het front. Als je dan achterblijft met twee kinderen en je hebt al een maand niets van je partner gehoord, kan niet iedereen het aan om alleen een derde kind te krijgen.”
“Elk verhaal is anders”, benadrukt ze. “We zien hier vrouwen uit elke laag van de bevolking: ze zouden écht je moeder, zus, collega en vriendin kunnen zijn. En heus niet elk verhaal is ‘heftig’: iedereen heeft seks en er gaan gewoon weleens dingen mis. Dat merken we overigens ook als het carnaval of Koningsdag is geweest. Een paar weken daarna is er altijd een duidelijke piek te zien. En soms is het wekenlang heel rustig, het gaat in golfbewegingen.”
PREMIUM | 'Hoe kun je schrijven over abortus reduceren tot 'modeverschijnsel''?
Curettage
Bij Epione kun je terecht voor behandelingen tot 18 weken, ook wel trimester 2A genoemd. Tot 9 weken kun je kiezen voor de abortuspil, tot 13 weken is ook vacuümaspiratie (ook wel zuigbehandeling genoemd) een optie. Daarbij gebruikt de arts een zuigbuisje om de baarmoeder, plaatselijk verdoofd of onder een roesje, leeg te zuigen. Tussen de 13 en 18 weken gebruiken artsen de dilatatie & evacuatie-methode, waarbij al het zwangerschapsweefsel – inclusief placenta en vliezen – in delen uit de baarmoeder wordt gehaald.
Verpleegkundige Patricia hoort, als het over deze behandelingen gaat, nog vaak het woord ‘curettage’ voorbijkomen. Dat frustreert haar, vertelt ze me. “Curetteren is het leeg schrapen van je baarmoeder, maar we zitten helemaal niet aan je baarmoederwanden. Die tools hebben we niet eens in huis.”
Jorien, abortusarts en medisch directeur van de kliniek, bevestigt dit. “Curetteren deden we in het jaar kruik, nu allang niet meer. Er is daarnaast geen wetenschappelijk bewijs dat een abortus zorgt voor verklevingen of verminderde vruchtbaarheid, iets dat wél nog vaak door vrouwen wordt gedacht.” Enige nuance is daarbij overigens wel op zijn plaats, zegt ze. “Er is namelijk ook geen degelijk bewijs dat dit helemaal geen negatieve impact kan hebben. Er wordt simpelweg nog te weinig onderzoek gedaan in dit vakgebied.”
De behandelkamer
Tienermeisjes? Weinig
In principe is de behandeling in een abortuskliniek als deze anoniem. Je verzekeringsmaatschappij of huisarts zijn dus niet automatisch op de hoogte, maar de kliniek vraagt wél of cliënten dit willen. “Als arts vind ik het fijn als een abortus wordt doorgegeven aan je huisarts, want die is de spil in jouw gezondheidszorg”, aldus Jorien. “Maar dat doen we dus alleen als iemand aangeeft dat het oké is.” In het uurtje dat ik achter de receptiebalie mee kijk, hoor ik Carins verzoek alle vier de keren afgewezen worden. “Vaak zijn ze bang dat die informatie uitlekt.”
Want ja: wie kiest voor een abortus krijgt al snel te maken met ongevraagde meningen en vooroordelen. Met het idee dat abortus ‘een makkelijke oplossing’ is, maakt Jorien graag korte metten. “Er wordt vaak geroepen dat abortus een snelle, ondoordachte keuze is. Dat ís gewoon niet zo. Natuurlijk zal het voor de een makkelijker zijn dan voor de ander, maar niemand denkt: dit doen we ‘even’.”
“We kennen ook allemaal de standaardverhalen over tienermeisjes”, vertelt Marije. “Maar de grootste groep vrouwen die we in deze kliniek behandelen is dertigplus. Vaak hebben zij ook al een of meer kinderen.” Die leeftijdsgroep ligt in lijn met de landelijke cijfers van het IGJ: de grootste groep vrouwen (23,4 procent) die in 2022 voor een abortus koos was tussen de 30 en 34 jaar oud, gevolgd door vrouwen tussen de 25 en 29 jaar oud (23 procent). Het aandeel ’tienermeisjes’ is 7.6 procent, ongeveer even veel als het percentage vrouwen boven de 40 jaar (7,9).
Wel valt het me die maandagmiddag meteen op als ik ‘geboortejaar 2007′ voorbij hoor komen. Het meisje dat zich bij de balie meldt oogt jonger dan haar 17 jaar. Ze vult rustig de papieren in en haar iets oudere vriend doet zijn opperste best om haar op haar gemak te stellen. Alles gaat goed, en tóch voel ik voor het eerst een soort schrikreactie bij het zien van een cliënt. Als ik dit gevoel achteraf met receptioniste Carin deel, reageert ze begripvol. “Soms zit er zo’n jong meisje tussen, dan kan ik het ook wel eens lastig vinden – voor haar, dan. Ik probeer natuurlijk iedereen zo goed mogelijk te helpen. Maar als ze wat jonger zijn, vind ik het wel prettig om te zien als ze bijvoorbeeld hun moeder bij zich hebben voor steun.”
Balie in de wachtruimte
Vooroordelen
Dat vrouwen vaak spijt krijgen van hun keuze voor abortus is nog zo’n hardnekkig vooroordeel. “Deze wordt graag gebruikt door de anti-beweging, maar het is desinformatie”, zegt Patricia fel. “Niemand zit hier omdat ze ‘graag een keer een abortus willen meemaken’, dit staat op niemands bucket list. Het is een keuze die weloverwogen gemaakt wordt. Kunnen vrouwen daar verdriet van hebben? Natuurlijk. Maar ik werk ruim dertig jaar in de abortuszorg en heb gezien dat échte spijt heel weinig voorkomt. Je kunt dermate verdrietig zijn dat het voelt als spijt, maar de ervaring leert dat het vaak onderdeel is van een rouwproces.”
“We proberen daarin ook mee te denken, als daar behoefte aan is”, vult Jorien aan. “Je kunt bijvoorbeeld een foto van de echo krijgen, of het vruchtje mee naar huis nemen om zelf te kunnen begraven. We vinden het belangrijk dat een vrouw de kliniek goed verlaat. Je hoeft echt niet fluitend naar buiten, maar we willen wel, in situaties waar daar behoefte aan is, iemand helpen om het een plek te geven. Daar beginnen we al mee door voldoende tijd voor iedereen te nemen en ze te laten voelen dat alle verhalen en keuzes hier welkom zijn. Mensen komen soms binnen met een zware rugzak, als ze weggaan hoop ik dat die ietsje lichter is.”
Soms lukt dat en horen ze achteraf nog iets terug van een cliënt. Carin: “Dan bellen of mailen ze om te zeggen dat ze dankbaar zijn voor de hulp, of krijgen we bloemen of chocolade opgestuurd. Ze draagt deze ervaring haar hele leven bij zich, dan ben ik toch blij dat we haar daarin goed kunnen begeleiden.”
Recht op abortus onder druk in Italië: er zijn hele regio's waar alle artsen het weigeren
Het recht op zelfbeschikking
Omdat Epione in een pand zit met meerdere bedrijven, is het voor anti-abortus activisten moeilijker om te posten bij de ingang. Maar helemaal tegenhouden doet het niet. “Soms staan ze met borden op de grasstrook tegenover de hoofdingang en roepen ze ‘moordenaar’ naar elke vrouw die naar binnen gaat”, vertelt Jorien. “Ook als die helemaal niet naar onze kliniek gaan, dus. De vrouwen die wél een afspraak bij ons hebben, komen soms overstuur binnen. Maar het heeft nog nooit iemand op andere gedachten gebracht, al krijg je dat zo’n demonstrant natuurlijk niet bijgebracht.”
Ook verpleegkundige Marije heeft ervaring met anti-activisten. “In een andere kliniek waar ik werkte zijn weleens rookbommen naar binnen gegooid en ‘jullie zijn moordenaars’ op de deur geschreven. Stonden ze daar, met uitvergrootte foto’s van embryo’s op borden. Wat dénken ze dan? Je hebt er gewoon helemaal niets mee te maken.”
Ze vervolgt: “Ik werk hier omdat ik het zelfbeschikkingsrecht van een vrouw ontzettend belangrijk vind. Het is jouw lijf, jouw leven. Je mag voor jezelf die beslissing maken, daar hoeft een ander precies niets van te vinden. Klinieken als deze moeten plekken zijn waar je zonder oordeel naartoe kunt en geholpen wordt.”
En dat laatste is meteen wat mij als buitenstaander het meest zal bijblijven na deze dag: de open blik en warmte waarmee deze groep artsen en verpleegkundigen te werk gaan. Dit ontroert me meer dan ik van tevoren had kunnen denken. Waarschijnlijk omdat ik opgroeide in de bible belt met het idee dat abortus zo ongeveer het ergste was wat je kon doen. En begrijp me niet verkeerd: elke geloofsovertuiging of persoonlijke mening mag er zijn. Ik respecteer het als je dit zelf nóóit zou overwegen, dat is je goed recht. Maar na deze dag realiseer ik me meer dan ooit: abortus is zorg, en toegang tot zorg is in dit land een grondrecht. Wát een goed recht om te hebben.
Wil je meer weten over deze behandeling of heb je zelf hierbij hulp nodig? Neem dan contact op met je huisarts of een gespecialiseerde kliniek. Weet je nog niet zeker of abortus voor jou de juiste keuze is? Neem dan contact op met Fiom.
Dit artikel is onderdeel van het LINDA.dossier over vrouwengezondheid. Meer weten?
Dossier: Vrouwengezondheid
In gesprek met 2 Dolle Mina's: 'Ook nu moeten we ons beseffen dat onze rechten écht bedreigd kunnen worden'
