‘Verboden terrein’ – hoofdstuk 1

Cushla wikkelde haar handtas in haar jas en propte alles in de kier tussen de bierkoeling en de kassa. Haar broer Eamonn stond over een inventarislijst op de toog gebogen. Toen hij haar zag, keek hij op en trok een bedenkelijk gezicht. Hij knikte naar de spiegel die langs de hele lengte van de toog liep. Cushla boog zich voorover om haar spiegelbeeld te inspecteren. Pastoor Slattery had haar van een dik kruis voorzien, drie centimeter breed en vijf centimeter hoog. Door haar gewrijf kwam de harsige dennengeur van de gewijde balsem vrij waarmee de as moest zijn gemengd en vervaagde de kruisvorm tot een roetzwarte veeg.

Eamonn kletste een nat servetje in haar hand. Snel een beetje, siste hij.

De meeste mannen die in het café kwamen, gingen op Aswoensdag geen askruisje halen, op Goede Vrijdag de kruisweg niet bidden en op zondag niet naar de mis. Een rooms-katholieke cafébaas was tot daaraan toe, je biertje door een vrouw in paapse oorlogskleuren laten tappen was een ander verhaal. Cushla boende tot de huid van haar voorhoofd roze zag en het servetje zwartberoet en aan flinters was. Ze gooide het in de vuilnisbak.

Eamonn mompelde iets onverstaanbaars. Het enige woord dat ze opving was ‘sukkel’.

De stamgasten zaten op een rij aan de toog. Jimmy O’Kane, met in zijn opbollende borstzakje het ene ei dat hij voor zijn avondeten had gekocht. Minty, de schoolconciërge, die zo veel Carlsberg Special Brew wegklokte dat het café een prijs had gewonnen voor de hoogste omzet in Noord-Ierland, zelfs al dronk hij het als enige. Fidel, met zijn legergroene pet en getinte bril. Overdag woog hij Engelse drop en zure bommen af in het snoepwinkeltje van zijn moeder; ’s avonds was hij commandant van de plaatselijke brigade van de Ulster Defence Association. Leslie, monteur op de scheepswerf, die pas zijn mond opendeed als hij dronken was en ooit op een avond tegen Cushla had gezegd dat hij haar wel eens in bad zou willen stoppen. En nog iemand. Een man van middelbare leeftijd, een whiskey voor zich. Donkere ogen, beetje hangwangen. Hij had een zwart pak aan en een stijf wit overhemd waar de losse boord van af was gehaald, een opvallend tenue tussen de overalls en strijkvrije stoffen. Zijn haar lag plat tot aan zijn oren en krulde in zijn nek, alsof het onder een zweterige hoed had gezeten. Of onder een pruik.

Cushla klom op een barkruk om het geluid van de televisie harder te zetten. Toen ze er weer af kwam, tikte de man van de whiskey net met zijn duim tegen de filter van zijn sigaret, alsof hij wegkeek.

Het journaal begon zoals altijd met een opeenvolging van korte fragmenten. Rellen. Een jongetje van een jaar of zes, zeven dat tegen een Britse Saracen op klauterde om een steen door zo’n luikje in het pantservoertuig te duwen waar de soldaten hun geweer doorheen staken. Een mars naar Stormont: duizenden mensen die over de lange laan naar het parlementsgebouw oprukten. Er was er eentje bij gekomen. Een auto die in een verder lege straat geparkeerd stond. Het leek wel een foto, totdat de auto opbolde en explodeerde in een rokende vuurbal, zodat de deuren buitelend wegschoten en het glas van de omringende gebouwen neerhagelde op het asfalt. De leader eindigde als altijd met een beeld van Mary Peters, die haar olympische medaille in de lucht stak.

Het is drie jaar geleden dat ze die heeft gewonnen, zei Eamonn.
Het is het laatste wat hier is gebeurd waar we trots op kunnen zijn, zei de man. Zijn stem klonk diep en bijna rauw, ondanks zijn keurige accent.
Ja hoor, Michael, zei Eamonn.
Hoe wist Eamonn zijn naam?
Fidel knikte naar de nieuwslezer. Barry heeft zijn baard getrimd, zei hij. Hij wikkelde zijn eigen borstelige geval rond zijn duim en boetseerde er een lange, puntige staart aan.

Het nieuws. Een veldweggetje, een Land Rover van de politie die schuin op de witte strepen geparkeerd stond, een paar in stof gehulde benen die uit een kale meidoornstruik staken. Mannen in bivakmuts achter een formica tafel, wollen gezichten tegen een rij microfoons aan gedrukt, sporadisch opgelicht door de flits van een fototoestel. Een café zonder ruiten met een krater in het dak waar de natte rook zich amechtig doorheen wrong.

Het laatste nieuwsbericht was een straatinterview. Daar hield iedereen van, omdat het meestal over een luchtig, neutraal onderwerp ging waar ze commentaar op konden geven. Er werd een verslaggever het centrum in gestuurd om mensen te vragen wat ze van streaken vonden. Belachelijk, zei een vrouw met een gebreide muts op, daar is het toch veel te koud voor. Er werd gegrinnikt rond de toog. Een klein mannetje met een glad brylcreemkapsel zei dat hij er wel toe bereid was zolang hij er maar genoeg geld voor kreeg. De volgende man blafte: ‘Dat is onzedelijk,’ en beende weg. Toen hielden ze een meisje met lang donker haar en grote ogen tegen. Ze had een Afghaanse jas aan, haar gezicht omkranst door de pluizige kraag. Dat zou fantastisch zijn, zei ze, weer eens iets anders. Ze leek wel stoned.

Die heeft wat van je weg, Cushla, zei Minty. Zou jij een potje streaken niet zien zitten?
Laat mijn zus met rust, viezerik, zei Eamonn met een scheve grijns. Meestal zou ze ze wel op hun nummer heb- ben gezet, maar ze was zich te zeer bewust van de man met de whiskey puur en de verzorgde nagels.

Eamonn liet Cushla een rondje lege glazen ophalen. Ze kwam achter de toog vandaan. Drie mannen met gemillimeterd haar zaten aan een hoektafeltje dat afgeladen was met bierpullen vol schuimresten. Net toen ze naar de laatste reikte, zette een van de mannen hem op het vloerkleed. Je vergeet er een, zei hij. Zijn adamsappel wipte op en neer in zijn keel. Ze boog zich voorover om hem op te pakken en hij legde zijn handen op haar heupen, vlak boven haar achterste. Ze maakte zich los en liep terug naar de toog onder hun gelach.

Zag je wat die soldaat deed? vroeg Cushla aan Eamonn terwijl ze hun glazen in de spoelbak plonsde.
Nee. Hij zei het zonder haar aan te kijken en ze wist dat hij loog.
Hij zat verdomme aan me.
Wat wil je dat ik eraan doe? Het was geen echte vraag, hij kon er niets tegen beginnen.

Ze woonden in een garnizoensplaats, maar daar was niets van te merken geweest tot 1969, toen er troepen werden gestuurd, al was het ook weer niet zo dat er soldaten op straat patrouilleerden. De Lavery’s kwamen ze weleens in burger aan hun toog tegen. De eerste paar regimenten waren goed te doen. Toen kwamen de para’s. Die lieten graag souvenirtjes achter. Uitgetrapte peuken op het kleed, tegels die ze in de heren-wc van de muur hadden gepeuterd en in stukken op de grond hadden laten liggen. De dag na Bloody Sunday kwamen ze met een groepje in het café. Zelfs Fidel en de jongens voelden zich ongemakkelijk in hun bijzijn, en algauw bleven alleen Gina en Cushla met de soldaten over; haar vader was te ziek om te komen werken. Gina zat op haar kruk en drukte haar glas tegen de maatschenker terwijl ze een oogje op hen hield. Ze ging nergens op in tot er één een hap uit zijn bierglas nam, opgejut door de anderen, en bloed en splinters in de asbak spoog. Cushla had ernaar gekeken als naar een horrorfilm terwijl haar moeder door het café beende. Welk Engels gevang heeft jullie uitgebraakt? vroeg Gina, waarna ze de kazerne telefoneerde; ze had zo vaak gebeld om te klagen dat ze de bevelvoerend officier bij naam kende. Met haar telefoonstem had ze hem opgedragen om zijn mannen te komen halen, omdat ze niet meer welkom waren. De militaire politie nam ze mee, maar bij de aanblik van soldaten in het café voelde Cushla zich nog steeds ongemakkelijk. Gina had zich laten kennen.

Toen ze weer durfde op te kijken, glimlachte de man naar haar. Zijn ogen stonden vriendelijk. Hij had alles gehoord en zij schaamde zich, meer voor Eamonn dan voor zichzelf, en ze begon de schappen met bierflesjes te ordenen.

Fraai uitzicht, zei een Engelse stem. Ze wierp een blik in de spiegel. De billenknijper stond bij de toog met een bankbiljet in zijn hand. Achter haar ruiste de biertap: Eamonn stond halveliters voor hem te tappen.

Ze doet alsof ze me niet hoort, zei de billenknijper.
Misschien omdat je haar kleineert, zei Michael. Onwillekeurig keerde Cushla zich om. Hij had zich op zijn kruk naar de soldaat toe gedraaid en keek hem in het gezicht, met de whiskey in evenwicht op zijn linkerhandpalm.
Kom nou, man. Ik maak maar een geintje, zei de soldaat, zo schel dat hij als een zeurend kind klonk.
Humor werkt het best als die van twee kanten komt, zei Michael.

De billenknijper boog naar voren, aarzelde en trok toen zijn nek weer in, alsof hij zich had bedacht. Hij pakte de drie glazen onhandig beet en liep naar het tafeltje terug, een spoor van gemorst bier achterlatend. Eamonn bleef stug tv-kijken, maar aan de stand van zijn kin zag ze dat hij zich in zijn mannelijkheid aangetast voelde. Fidel en de anderen keken ook alsof er niets was gebeurd. Wie was die man?

Ze redderde wat, boende, ruimde op, zo veel mogelijk zonder hem aan te kijken. De deur klapte dicht. Het tafeltje van de soldaten was leeg, in elk glas zat nog zeker vijf centimeter pils.

De stamgasten begonnen naar huis af te druipen. Je zou er wel even een uurtje uit kunnen, zei Cushla tegen Eamonn. De kinderen nog even zien voor ze naar bed gaan.

Ik wil je hier niet alleen laten.
Ik red me wel.
Vooruit dan. Bel me als er iets is, zei hij, en toen was hij weg.
Michael stak een sigaret op en blies de rook door zijn neus uit. Gooi nog maar eens vol, zei hij. Hij schoof zijn glas naar haar toe.
Ze gluurde in de spiegel terwijl ze zijn drankje inschonk. Hij zat haar aan te kijken. Ze voelde zich gesterkt doordat ze met haar rug naar hem toe stond en keek niet weg.
Ze zette de whiskey op de toog.

Cushla, toch? Ik ben Michael. Wil je er zelf niet ook een? Hij sloot zijn vingers om het glas. Het café zag er beter uit met hem erin. Achter hem wierpen de armetierige wandlantaarns kringen van warm licht op de teak- houten tafeltjes, en het jadegroene tweed waar de banken en krukken mee waren bekleed ademde een smoezelige weelde.

Ik geef morgenochtend les. Toch bedankt, zei ze.
Waar geef je les? vroeg hij. Dat was een van de vragen die de mensen stelden om je kleur te laten bekennen. Hoe heet je? En je achternaam? Waar ben je naar school gegaan? Waar woon je?

Ik heb de eerste klas op St Dallan.
Zes- en zevenjarigen dus? Leuke leeftijd.
Zeker, zei ze. De eerste twee jaar had ik de kleuters.
Toen was ik vooral bezig met ze naar de wc te brengen en weer terug.
Je bent met de kinderen een askruisje gaan halen, zei hij.
Hij had haar vast zien boenen. Eamonns ergernis. Ja, zei ze.
Ik ben in Dublin opgegroeid, vertelde hij. Daar struikel je over de katholieken. Het klonk luchtig, maar hij keek haar zo doordringend aan dat het een verademing was toen hij zijn blik afwendde en een slok nam.
Ik ben vanochtend ook een askruisje gaan halen, zei Jimmy O’Kane half fluisterend.
Jij hebt het er beter af gekregen dan ik, zei Cushla.
Een drupje Lifebuoy op een vaatdoek, zei het mannetje.
Cushla keek steels naar Michael. Hij had lachrimpels rond zijn ogen van plezier.

Ze zette een kop thee en draaide de kruk naar de televisie. Er werd een tv-drama uitgezonden. Helen Mirren lag op een sofa een witte kat te aaien terwijl haar man Malcolm McDowell op het matje riep omdat hij met haar naar bed was gegaan. Cushla begreep niet wat ze met McDowell moest, zo mager, met dat gemene gezicht en die stijve blauwe trui, terwijl ze getrouwd was met Alan Bates, die beter in het vlees zat en een broeierige blik had. Helen Mirren stond op en liep door de kamer. Met haar witte overhemdjurk zag ze er stijlvol uit. Cushla had een roze gaaskatoenen bloesje en een spijkerbroek aan met een patch op haar kontzak waarop PUSH MY PANIC BUTTON stond.

Jimmy dronk zijn glas leeg, de rand afgrazend met zijn onderlip om elke druppel op te vangen, en schuifelde met een paar zachte klopjes op zijn borstzakje naar buiten.

Michael bestelde nog een drankje. Hij vertelde dat het toneelstuk op de tv Play of the Year was geweest in 1960. Hij vond dat Mirren niet tot haar recht kwam en dat McDowell getypecast werd sinds hij in A Clockwork Orange had gezeten. Cushla zei dat ze het boek al niet had kunnen uitlezen, laat staan dat ze de film had gezien.

O, maar de film was prachtig, zei hij, zelfs het geweld is meesterlijk. Hij zei dat hij de man uit Armagh kende die de kreupele speelde. Hij schreef zelf ook wel eens wat. Een paar documentaires, eenakters. Advocaten zijn gefrustreerde acteurs, zei hij. Hij praatte alsof hij het gewend was dat er naar hem werd geluisterd.

Toen Eamonn terugkwam, kneep hij in Cushla’s wangen alsof ze een klein kind was. Bedankt voor het babysitten, zei hij tegen Michael.
Ik ben vierentwintig, zei Cushla. Eamonn keek haar aan met zijn gebruikelijke mengeling van neerbuigendheid en toegeeflijkheid, Michael met een uitdrukking die ze niet kon doorgronden.

Hij vertrok samen met haar en hield de deur open om haar voor te laten gaan. Haar arm kwam tegen de zijne aan terwijl ze langs hem liep. Hij voelde solide, robuust.
Het café lag aan een tak van de splitsing aan het eind van de hoofdstraat, met de klokkentoren erachter die op het domein van de vervallen priorij oprees, en ertegenover een laag flatgebouw met sociale huurwoningen. Ze liep langs het donkere parkeerterrein naar haar rode Renaultje, dat ze had achtergelaten bij de tunnel die on- der de nieuwe vierbaansweg door naar het strand van de zeearm liep. Er galmden stemmen door de betonnen tunnel, sigaretten lichtten op in het duister. Van het water kwam een scherpe lucht van slijk en olie, en het gedruis dat het opkomende getij aankondigde.

Fijne avond, Cushla, riep Michael. Hij stond naast een grote bruine auto bij de ingang van het café.
Doei, zei ze. Toen ze haar koplampen aanzette, stond hij daar nog; het was alsof er een last op zijn schouders rustte, waardoor hij er ouder uitzag dan op zijn kruk aan de toog.

De politie had de hoofdstraat tot controlezone uitgeroepen en het was er uitgestorven. In de buurt van de bank strompelden drie mannen een ander café uit, de stoep op. De soldaten van eerder. De billenknijper struikelde voor haar auto en Cushla moest het rempedaal vol intrappen om hem niet aan te rijden. Hij ramde met zijn twee handen op haar motorkap en loerde door de voorruit. Toen hij zag dat zij het was, stak hij zijn tong uit en bewoog die heen en weer, een obsceen gebaar dat er door zijn jeugdige leeftijd belachelijk uitzag. Haar auto werd van achteren door een paar koplampen in het licht gezet en ze keek in haar achteruitkijkspiegel. Het was Michael. Hij stak zijn hand naar haar op en wachtte met draaiende motor tot de vrienden van de jongen hem wegtrokken. Cushla vertrok langzaam weer en liet hen lachend op de stoep achter. Michael volgde haar tot bij haar huis, knipperde één keer met zijn koplampen en reed toen verder over de weg naar de heuvels.

De erker op de begane grond van het huis van de Lavery’s was schaamteloos verlicht tussen de donkere gevels van de andere huizen. Binnen trok Cushla de goud- fluwelen gordijnen in de voorkamer dicht. De smeulende resten van het vuur waren diep in het haardrooster weg- gezonken, een vachtje van witte as dat tot stof verging toen ze er de hoge koperen asbak op leegde die naast de leunstoel van haar moeder stond.

Ze zette het haardscherm terug, deed het licht uit en liep de trap op.
Ben jij dat? vroeg haar moeder.
Wie anders? vroeg Cushla. Ze duwde haar deur open. Gina Lavery zat achterovergeleund tegen drie kussens met een onderbroek over haar krulspelden. De radio speelde zachtjes. Die liet ze altijd de hele nacht aan, voor het gezelschap, zei ze. Soms vertelde ze ’s ochtends aan Cushla waar ze van had gedroomd: George Best, zeilwedstrijden rond de wereld of het Amerikaanse ruimtevaartprogramma, en kwam er vervolgens achter dat het echt was toen de krant werd gebracht. Allemaal subliminale informatie die ze had binnengekregen.

Je hebt de gordijnen weer opengelaten, zei Cushla.
Wie zou een kogel aan mij verspillen? zei Gina. Ze probeerde hooghartig te klinken, maar er zat iets weeïgs in haar stem door het slaapmiddel. Was er veel volk?
Zoals altijd. En drie soldaten.
Uitvaagsel.
Ik heb Eamonn eventjes naar huis laten gaan.
Ik ben er niet gerust op als jij daar alleen achter de toog staat.
Niet nodig. Ik kreeg gezelschap van ene Michael. Een jaar of vijfenveertig. Donker haar. Keu-rig type. Zou advocaat zijn.
Michael Agnew. En hij is over de vijftig, zei Gina.
Hij ziet er jonger uit, zei Cushla.
Is het nog steeds zo’n stuk? vroeg Gina. Hij was nogal een rokkenjager indertijd. God, die heb ik in geen honderd jaar gezien. Hij kon het goed vinden met je pa.
Eamonn was tweeëndertig en werkte al sinds zijn vijftiende in het café. Hij moest Michael al langer kennen. Waar woont hij? vroeg Cushla.
In een groot huis langs de weg naar de heuvels. Hij heeft ook een pied-à-terre in de stad. Met zijn vrouw gaat het wat minder, zei Gina. Toen deed ze iets wat alle vrouwen aan haar kant van de familie deden wanneer ze met iemand te doen hadden: met scheefgetrokken mond mimede ze het woord ‘Here’. Het stond voor ‘och here’.

Wat is er dan met zijn vrouw?
Gina kiepte een denkbeeldig glas achterover. Ze komt uit Dublin, zei ze, alsof het daaraan lag.
O? Is ze katholiek?
Nee, ze komt uit zo’n chique protestantse familie. Hebben ze kinderen?
Een zoon. Die moet nu zeventien of achttien zijn.
Cushla boog zich over haar moeder, gaf haar een kus op haar wang en snoof haar trieste luchtjes op. Je Reviens en sigaretten. Haarversteviger en gin. De vrouw van Michael Agnew was niet de enige die wel een glaasje lustte.

In haar kamer legde Cushla de kleren klaar die ze de volgende ochtend naar haar werk zou aantrekken. Geruite a-lijnrok, marineblauwe lamswollen trui, grijze blouse. Net een schooluniform. Ze had zich er nooit erg druk over gemaakt hoe ze er achter de bar uitzag en telkens kleren aangetrokken waar ze bleekwater op mocht spatten, haar haar opgestoken om het uit haar ogen te houden. Tot nu.

Verder lezen?

‘Verboden terrein’ is nu verkrijgbaar. Lees hier het interview met Louise Kennedy.

Lees hier het eerste hoofdstuk van 'Gewoon knetterhard jezelf zijn' van Cathelijn PalingLees ook