Iedere vrouw krijgt (onbewust) mee dat het moederschap de ultieme bestemming is, terwijl een leven zonder kinderen al snel als afwijkend wordt gezien. Theatermaker Julika Marijn wil dat gesprek openbreken en zet op theaterfestival De Parade de niet-moeder in de schijnwerpers.
“Het is voor veel mensen een non-onderwerp. Joh, ze hebben geen idee.”
Hoe open minded en progressief we onszelf ook vinden, het moederschap is nog steeds de norm. Dat weet Marijn, zelf zonder kroost, maar al te goed. Hoewel één op de vijf Nederlandse vrouwen om verschillende redenen geen moeder is, blijft een leven zonder kinderen iets waar mensen veel vragen bij hebben. In haar theatervoorstelling No Kidding brengt ze een ode aan niet-moeders en deelt ze hun verhalen en ervaringen. Inclusief die van haarzelf.
In de laatste week van augustus speelt ze vijf dagen in Amsterdam, maar in juli doet ze de voorstelling al op De Parade in Den Haag. Wanneer de bezoekers de tent inlopen, worden ze persoonlijk begroet door Marijn. “Heb je kinderen?”, vraagt ze. Wie ‘nee’ zegt, mag voorin zitten. Ouders krijgen een plekje achter in de zaal. “Sommige mensen vonden het heftig hoe ik dat deed”, zegt Marijn. “Dat kan ik me voorstellen, maar ik vond dat het wel een beetje mocht wringen. Want het is áltijd moeders met kinderen eerst. Ik vond het leuk om mensen zonder kinderen een keer dat privilege te geven.”
Marijn vindt woorden die naar een leven zonder kinderen verwijzen meestal wat teleurstellend. Kinderloos, kindvrij: je wordt er niet vrolijk van, zegt ze in haar achtertuin in een Noord-Hollandse dorp in de Beemster. We drinken water en verse muntthee en kijken ondertussen naar dagjesmensen die over de groene dijk fietsen. Af en toe wandelt een van Marijns katten voorbij.
Als ze op de term ‘NoMo’ – een afkorting van not mother – stuit, spreekt deze haar meteen aan. “Ik dacht meteen: fantastisch, die moeten we hebben. Natuurlijk, er zit nog steeds een ‘niet’ in. Maar ik vind het stoer klinken én het is een grappig woord. Misschien zit in die speelsheid ook wel de ruimte die ik wil openbreken. Een ruimte waarin alles mogelijk is. Ook, of misschien juist, als jouw pad zonder kinderen is. Ik meen het – dit woord brengt mij echt iets. Hoe leuk is het als we voortaan zeggen: ‘Hoi, ik ben een NoMo. En jij?'”
Je kunt ook te veel vrienden hebben, ontdekte Elizabeth Day: 'Ik was verslaafd'
Van Angela Merkel tot Dolly Parton en Oprah Winfrey: in Marijns voorstelling komen heel wat indrukwekkende ‘NoMo’s’ voorbij. “Daar knap je een beetje van op, toch? Want dat zijn allemaal hele toffe, indrukwekkende vrouwen.” No Kidding komt op precies op het goede moment, want de niet-moeder is deze zomer veel in het nieuws. In juli duikt een oud fragment van Donald Trumps running mate J.D. Vance op, waarin hij vicepresident (en presidentskandidaat) Kamala Harris bekritiseerd. Ze heeft geen kinderen.
“We worden in dit land geleid door een stel kinderloze kattenvrouwtjes die een hekel hebben aan hun eigen levens en de keuzes die ze gemaakt hebben”, zei Vance in 2021 op de zeer conservatieve nieuwszender Fox News. “En daarom willen ze dat de rest van het land zich ook ellendig voelt.”
Het internet – waar katten op een voetstuk staan – slaat hard terug met satirische video’s en webshops vol T-shirts waarop ‘childless cat lady‘ als geuzennaam omarmd wordt. Ook beroemde niet-moeders, zoals Jennifer Aniston en Whoopi Goldberg spreken zich uit. Marijn: “Ineens zit ik midden in de actualiteit, dat had ik natuurlijk niet kunnen zien aankomen. Maar ik hoop dat iedereen nu wakker wordt en beseft dat dit wel degelijk een onderwerp is. Met zo’n uitspraak diskwalificeert Vance een hele grote groep mensen – het is te bespottelijk voor woorden. En dom, want het kattenvrouwtje is dankzij hem bijna een soort eretitel geworden.”
Als Marijn in de twintig is vrij weinig aan kinderen en vermoedt ze dat het moederschap niet haar bestemming is. Tot ze na een “rommelige” relatie halverwege de dertig een lieve, stabiele man ontmoet. “Zijn broers hadden hele leuke kinderen en hij was daar heel leuk mee. Ook had hij een goede baan en was er genoeg geld. Alles was goed geregeld, er was ruimte voor een kind. En toen ging ik het wel steeds meer willen.”
Op haar 39ste komt er een einde aan de relatie. Ze heeft dan twee miskramen gehad en later gaat het nog een derde keer mis. “Toen dacht ik: en nu? Ik was zwanger geweest, had het écht gevoeld. Het is alsof je drie keer iets leuks voor jezelf bedenkt en dat het dan toch niet doorgaat. Dat was pittig. Ik heb nog wel uitgezocht of ik misschien mijn eitjes wilde invriezen. Maar dat had op mijn 39ste al geen zin meer. Ik ontdekte allemaal dingen die ik niet wist en die niemand mij ooit verteld had.
Uiteindelijk realiseerde ik toen: je moet het doen met wat het leven je geeft. Ik geloof niet zo in die hele maakbaarheid, al is dat voor iedereen anders. Dus concludeerde ik: dit is kennelijk mijn weg niet. En dat is een heel geleidelijk proces. Dat gebeurt niet van de een op de andere dag.”
Malou Holshuijsen en Roos Schlikker: 'Ook wij zijn onzekere, bange mensen'
De vraag ‘heb je kinderen?’ wordt vaak argeloos gesteld, merkt Marijn. “Soms trek je dan een heel pijndossier open – daar zit veel onwetendheid. Anderen vinden het gewoon vervelend om het hele verhaal weer te moeten vertellen. Zelfs vrouwen met een gezin vinden die vraag vaak irritant.”
Met haar nieuwe partner Diederik is Marijn gelukkig zonder kinderen. “Hadden ze mijn relatie leuker gemaakt? Dat weet ik niet. Dus ik ben blij met hoe het nu is.” Doordat hij drie kinderen uit een andere relatie heeft, maakt ze het toch nog een beetje mee. “Ik vind het leuk om met één been in dat gezinsleven te staan, terwijl ik er ook niet echt bij hoor. Want ze hebben een hartstikke leuke moeder. Tegelijkertijd zie ik bij Diederik ook hoeveel werk het is en hoeveel zorgen hij zich maakt. Daardoor zie ik het ouderschap ook meer voor wat het echt is.”
Voor vrouwen is er volgens Marijn veel maatschappelijke druk om hun leven aan een gezin te wijden. “Om daarin te voelen wat je zelf wilt, is best moeilijk. Ik realiseer me eigenlijk nu pas hoe de ideeën rondom het moederschap met het patriarchaat samenhangen. Een vrouw zonder kinderen is eng, want wat gaat ze dan allemaal doen? Kennelijk vinden veel mannen dat heel bedreigend. Gelukkig beginnen die ideeën nu aan alle kanten te wankelen.
Dankzij deze voorstelling denk ik steeds vaker: wat als ik de beste versie van mezelf wordt en het leven ten volle ga leven? Zoveel generaties vrouwen hebben dat niét kunnen doen, mijn mogelijkheden niet gehad. Dus wat als ik het nou hélemaal neem? Ik heb een lijstje gemaakt – daar staan reizen op, opleidingen.. Nu schilder ik soms een beetje maar wie weet doe ik ooit een expositie. Ik hoef het niet allemaal af te vinken, maar ik zie nu veel meer mogelijkheden. En dat zorgt ervoor dat ik dit pad nog meer kan omarmen.”
Toch speelt het onderwerp weer even op als Marijns halfzus een zoon krijgt. Ze is meteen verliefd op haar neefje, en wil hem het liefst overstelpen met cadeaus. “Het was niet de eerste keer dat ik dit meemaakte, want mijn andere zus heeft ook al een kind. Maar toen zat ik nog op de theaterschool en was ik er totaal niet mee bezig. De geboorte van mijn neefje triggerde weer allerlei gevoelens. Ik besefte: dit is wel allemaal aan mij voorbijgegaan.”
Ze realiseert weer dat moederschap “een krankzinnig onderwerp” in het leven van een vrouw blijft. Zelfs als je denkt dat het hoofdstuk afgesloten is, ben je er niet zomaar vanaf. “Het is er altijd. Als meisje krijg je al de hele tijd de vraag of je moeder wil worden en speel je met poppen. En vervolgens ga je aan de pil en probeer je te voorkomen dat je zwanger wordt. Tot de onvermijdelijke fase aanbreekt waarin je denkt: gaan we dit doen? Als ik terugkijk, denk ik: wat een heftigheid eigenlijk. Ik vond het echt zoeken, het heeft met zoveel te maken.
Heb je de goede partner op het juiste moment? En wil ik het echt, of alleen omdat iedereen aan het settelen is? Ik zou het fijn vinden als je eerst even rustig kon definiëren wat je missie op aarde is en vervolgens pas hoeft te denken: goh, past het moederschap daarbij? Nu worden vrouwen door de opvoeding en de maatschappij richting het moederschap gedirigeerd, terwijl er ook genoeg vrouwen zijn die dat sowieso niet willen of later spijt krijgen.
En dan hebben we het nog niet eens over de lichamelijke ellende: van menstruatie tot overgang. Het is een enorm beladen onderwerp voor vrouwen. Daarom denk ik dat we best wat meer lucht in de gesprekken hierover kunnen gebruiken.”
Open relaties zijn net zo ingewikkeld als monogamie, laat Philip Huff zien: 'Aan pijn ontkom je niet'
Die lucht (en humor) zit zeer zeker in de voorstelling, al is er ook ruimte voor de pijn. Tijdens een nagesprek merkt Marijn hoe verschillend vrouwen een leven zonder kinderen ervaren. “Een van hen zei dat de voorstelling haar raakte, hoewel ze dat niet verwacht had. Een ander reageerde toen: ‘Het is als het schoonspoelen van een wond. Niet alles hoeft pijnloos te zijn.’ Ik was het daar helemaal eens, want die pinch mag er zijn. Maar ondertussen waren er ook vrouwen die nooit kinderen hebben gewild en zij ervoeren het niet als zwaar en vonden sommige scènes juist wat dramatisch.”
In No Kidding doet Marijn een voorstel: NoMo’s zouden – net als moeders – een gemeenschap moeten bouwen. “Ik heb nomoclub.nl echt nèt vastgelegd, en daar laat ik een kleine website bouwen. Een speciale NoMo-dag lijkt me bijvoorbeeld hartstikke leuk. Een soort feest met allemaal vrouwen die geen moeder zijn – daar krijg ik meteen zin in. Dat mag ook een beetje organisch ontstaan, ik wil het niet allemaal zelf verzinnen. Maar ik ben heel benieuwd waar mensen mee komen als ik dit de ether in slinger.”
Julika Marijn staat met ‘No Kidding’ van 26 t/m 29 augustus op De Parade in Amsterdam. In het najaar van 2025 komt ze met een avondvullende show.
Schrijfster Dolly Alderton over vrouwenvriendschap: 'Dat zijn óók liefdesverhalen'
