Op social media is veel aandacht voor psychische aandoeningen zoals ADHD en depressie. Soms concluderen (jonge) kijkers na dit soort video’s dat ze een stoornis hebben. Wat zijn de risico’s van zelfdiagnose?
LINDA. vroeg experts om raad.
Zelfdiagnose via social media niet zonder risico: 'Je wordt bevestigd in dat waar je bang voor bent'
Video’s
‘Als je deze zeven dingen doet, heb je misschien een angststoornis’ of ‘Drie tekenen dat je richting een burn-out gaat’: grote kans dat je op TikTok of Instagram ooit een video voorbij hebt zien komen die aan deze strekking voldoet. Wat meestal volgt, is een lijstje aan klachten die voor (bijna) iedereen herkenbaar zijn: slapeloosheid, onrust, verminderde concentratie, irritatie. Misschien heb je ook weleens een video gezien waarin de makers tegen een tafel aanlopen, wéér hun sleutels kwijt zijn of kledingstukken op een al overvolle stoel gooien. ‘Leven met ADHD’, schrijven ze erbij.
Vier op de tien jongvolwassenen tussen de 16 en 34 komt online dit soort video’s tegen, blijkt uit recent onderzoek van EenVandaag. Een derde van hen geeft aan zelf (zonder tussenkomst van een arts of psycholoog) een diagnose vast te kunnen stellen. Tegelijkertijd vindt 67 procent social media geen goede bron voor informatie over mentale gezondheid, en is 65 procent van mening dat mensen zich online stoornissen laten aanpraten.
Wat haatvolgen op social media met je mentale gezondheid doet: 'Je komt jezelf altijd tegen'
Negatief
Zelfdiagnose via TikTok en andere social media kan onnodig angst oproepen, zegt Annemarie van Bellegem, kinderarts bij het Emma Kinderziekenhuis van Amsterdam UMC. Je denkt dat er iets ernstig aan de hand is, terwijl dit wellicht helemaal niet klopt. “De informatie die wordt gepresenteerd is vaak niet wetenschappelijk onderbouwd of gewoon onjuist”, legt ze uit. “En als je online zoekt naar datgene waar je aan denkt of bang voor bent, zul je daarin vaak bevestigd worden. Algoritmes spelen hierin een rol door je meer van dezelfde inhoud te tonen. Daarnaast wordt geruststellende informatie vaak genegeerd.”
Wanneer mensen alleen met hun zelfdiagnose blijven rondlopen en geen hulp zoeken, gaan ze zichzelf mogelijk verkeerd begrijpen, zegt Lidewy Hendriks, psycholoog bij MIND Korrelatie. Ook als diegene het wel (deels) bij het juiste eind heeft. “Je kunt op basis van social media voor jezelf besluiten dat je ADHD hebt. Maar dat is nooit een standaardpakket. Het pakt bij de een anders uit dan bij de ander. Daarom is het belangrijk om erachter te komen wat bij jou de nuances zijn, wat het voor jouw leven betekent en welke steun jij nodig hebt.”
Ook kan volgens Hendriks de nadruk te veel op het negatieve gaan liggen. “Het risico is dat iemand alles op die aandoening gaat gooien, en daardoor juist minder goed gaat functioneren. Het kan als een soort excuus gebruikt worden, van: ‘Ik kan dit niet of ik doe dat niet, want ik heb nu eenmaal deze stoornis.’ Je legt dan eigenlijk je eigen ontwikkeling stil door alles aan die zelfdiagnose op te hangen, in plaats van dat je blijft doorgroeien en leert waar je kracht zit.”
Dít doet scrollen op social media (onbewust) met je seksleven
Openheid
Waarom zijn dit soort video’s over mentale gezondheid zo populair? Social media schotelen ons meestal alleen de mooie plaatjes voor, zegt Hendriks. “Je ziet vooral fantastische dingen van anderen voorbijkomen, en niet de dingen die even wat minder gaan. De jongere generatie leeft zo met een veel hogere lat, waardoor ze eerder het gevoel hebben dat ze falen. Want al lijkt het misschien alsof alles mogelijk is, dat is niet zo. Zo wordt het in veel hoofden een chaos. Grip hebben op je leven is dan fijn, en labels zijn een veilige haven omdat ze structuur of houvast lijken te geven.”
Al die online aandacht voor mentale gezondheid heeft natuurlijk ook voordelen. Via social media kun je makkelijk, snel en anoniem informatie opzoeken over onderwerpen die je offline misschien niet ter sprake durft te brengen. Ook zijn lotgenoten daar binnen handbereik en leg je eenvoudiger contact. Van Bellegem: “En: doordat er veel aandacht is voor bepaalde problemen en er open over wordt gepraat, kan het taboe doorbroken worden en de drempel verlaagd om bijvoorbeeld hulp te zoeken.”
Ook Hendriks vindt het positief dat we tegenwoordig opener zijn over wat er in ons omgaat. Erover praten op Instagram of TikTok draagt daaraan bij. “Tien jaar geleden hielden mensen het meestal liever voor zich, maar inmiddels is mentale gezondheid geen raar onderwerp meer. Als je vroeger iets van een label had, was je bij wijze van spreken meteen ‘gek’. Dat wordt gelukkig steeds minder.”
Hulp
Hoeveel mensen met een zelfdiagnose bij een arts of psycholoog aankloppen, wordt in Nederland niet bijgehouden. Wel komen Van Bellegem en Hendriks het beiden geregeld in de spreekkamer tegen. “Ik laat dan geen oordeel of afkeuring blijken, en die voel ik ook helemaal niet”, zegt Hendriks. “Ik pak het op als informatie, want die persoon heeft blijkbaar een bepaald beeld van zichzelf. Het is daarmee onderdeel van de ideeën die iemand over zichzelf meebrengt. Als professional is het vervolgens zaak om te toetsen of dat klopt, en wat de goede diagnose is. Soms zijn mensen ook opgelucht als ze merken: ‘Oh nee, ik heb het toch niet.'”
Soms kan de relatie tussen zorgverlener en patiënt door een zelfdiagnose wel onder druk komen te staan, merkt Van Bellegem. “Er kan wantrouwen ontstaan omdat de informatie van de arts of therapeut anders is dan de informatie die iemand online heeft gevonden. Bijvoorbeeld omdat iemand onrealistische verwachtingen heeft over behandelingen. Ook kunnen mensen het gevoel hebben dat iemand hen niet snel of goed genoeg begrijpt, waardoor ze denken: ‘TikTok knows me better than my therapist.’ Dit kan ertoe leiden dat ze later medische hulp zoeken of zelf gaan dokteren.”
Volgens Van Bellegem en Hendriks is het vooral belangrijk dat je de informatie die je online tegenkomt kritisch bekijkt en bij twijfel een huisarts raadpleegt. Op de website van bijna iedere instelling voor geestelijke gezondheidszorg (GGZ) kun je betrouwbare informatie vinden over klachten en stoornissen, net als via de website van het Trimbos-instituut. Zelf is Hendriks werkzaam bij MIND Korrelatie, een hulplijn met een platform voor mentale gezondheid waar je informatie kunt vinden en via Whatsapp, chat, mail of telefoon gratis en anoniem in contact kunt komen met hulpverleners.
Deze maand staat in het teken van mentale gezondheid. Je leest erover in het magazine en op LINDA.nl, én we maakten in samenwerking met Hanna Verboom een podcast: Goed bij je hoofd. Daarin gaat ze in gesprek met o.a. Joshua Nolet en Jet van Nieuwkerk over hun psychische variaties. Volg LINDA. op Instagram om niets te missen en bestel het nieuwe magazine via de knop hieronder.
Sophie Kinsella over hersenkanker: 'Deze diagnose is niet het einde van alles'
