Begin je 2024 met goede voornemens? Dan is de kans groot dat ‘minder stress’ op je lijst staat. Ban het alleen niet helemaal uit, want dat is onmogelijk én onwenselijk, zegt ‘stressprofessor’ Christiaan Vinkers.
“Als je nooit stress hebt, doe je waarschijnlijk ook niet zoveel. En wie de hele dag op de bank zit, heeft juist meer kans op psychische klachten.”
Zweethanden voor die ene grote presentatie of eindeloos malen na een ruzie met je partner: de persoon die dól is op veel stress, moet waarschijnlijk nog geboren worden. Maar een leven zonder moet je ook weer niet willen, zegt Vinkers, psychiater en hoogleraar Stress en Veerkracht aan het Amsterdam UMC. “Stress heeft een imagoprobleem. Als je leeft, betekent dat nu eenmaal dat je dingen meemaakt: onverwachte zaken die je niet kunt voorspellen zoals financiële problemen, relaties die uitgaan en deadlines. Dat kan stressvol zijn, maar dat is ook normaal. Je moet vooral voorkomen dat je niet volledig uit balans raakt en dat de stress onhanteerbaar wordt.”
Wanneer je áltijd met een brok in je keel naar je werk gaat of iedere ochtend piekerend wakker wordt, is dat natuurlijk geen goed teken en moet je daar iets mee. Maar niet álle stress is slecht. “Ik ben geen positiviteitsgoeroe die zegt: ‘Hoe meer stress, hoe beter.’ Ook ik probeer zelf bij te veel stress er iets aan te doen. Tegelijkertijd moeten we normaliseren dat iedereen het ervaart. Daar moet je mee leren omgaan, ieder op zijn eigen manier. ”
Wie een rimpelloos leven verwacht, kan daar zelfs weer extra stress van krijgen. “Als je denkt dat een stressvrij leven de norm is, denk je ook dat je iets verkeerd doet als dat niet lukt. En dan komt alles veel harder aan. Het voelt dan als falen dat je stress hebt.”
We ervaren het allemaal, maar wat is eigenlijk de exacte definitie van stress? Vinkers noemt stress “het dynamische proces waarin iemand zich staande probeert te houden in een onvoorspelbare wereld.” De mate waarin iemand stress ervaart, is zeer persoonlijk. “Waar ik stress van krijg, daar heb jij bijvoorbeeld weer helemaal geen last van, en vice versa. De buitenwereld kan een aanjager zijn van stress, maar ook je binnenwereld speelt een grote rol. Als je perfectionistisch bent en snel het gevoel hebt dat je dingen niet goed doet of dat andere mensen je niet leuk vinden, kan dat stress veroorzaken. Of als je bijvoorbeeld hoge verwachtingen hebt van hoe het leven eruit moet zie, maar je dagelijks leven vooral saai en oninspirerend is.”
Of je je wel of niet snel druk maakt, zit ook in de genen. “Sommige mensen zijn van nature optimistischer en anderen steken sneller hun kop in het zand. Dat komt door hoe de stress-systemen in je lichaam zijn afgesteld, zoals de stresshormonen cortisol en adrenaline. Maar het heeft ook met je opvoeding te maken. Heb je jeugdtrauma meegemaakt, of was er juist begrip en erkenning? Zijn en waren er mensen die van je houden, vroeger en nu?”
De combinatie van biologie, psychologie en je omgeving zorgt er volgens Vinkers voor dat ieder mens “een uniek stressorkest” in zich heeft dat op geheel eigen wijze op stressvolle situatie of gevoelens reageert. “Als de muziek vals begint te klinken, moet je kijken waar jouw stressorkest ontspoort. Je moet dat ten eerste kunnen herkennen: de een krijgt hoofdpijn, de ander slaapt slecht, gaat veel alcohol drinken of krijgt last van zijn rug. Soms kun je daar niet zoveel aan doen, maar veel vaker wel: bijvoorbeeld door het type werk dat je doet of doordat je een laag zelfbeeld hebt.”
Marjolein had een stress-infarct: 'Zoveel pijn op mijn borst, maar niemand wist wat ik had'
Helaas: de quick fix die voor iedereen werkt, bestaat dus niet. “Mensen willen graag simpele oplossingen voor complexe problemen. Als je een artikel schrijft met ’tien gouden tips tegen stress’ zouden mensen daar gegarandeerd op klikken. Maar het is clickbait. Ik ben absoluut niet tegen algemene tips: niet te veel alcohol, goed bewegen, gezond eten – doe het vooral. Maar het zal niet al je problemen oplossen. Als je in scheiding ligt, kan mindfulness dat niet veranderen, net als dat voldoende sporten je niet uit de financiële problemen haalt. Je moet het echt per persoon en situatie bekijken.”
Wel kun je in ieder geval anders naar stress kijken. “Als je het ziet als een vijand die je overvalt en waar je geen invloed op hebt, sta je al 1-0 achter. Mensen zijn van nature veerkrachtig en dat moet je niet onderschatten. Als je stress hebt, kan het moeilijk zijn om daar rationeel over na te denken, maar je kunt er grip op krijgen als je bereid bent om te onderzoeken waar het vandaan komt. Praat erover met de mensen die je vertrouwt: zij zien vaak allang dat je niet goed in je vel zit en kunnen meedenken. Je kunt jezelf niet altijd aan je eigen bretels uit het moeras trekken, en dat hoeft ook niet.”
Wil je komend jaar meer grip op stress krijgen? Dat lijkt Vinkers een uitstekend voornemen. “Zolang je maar geen quick fixes verwacht, of van ál je stress af wil. Veel coaches bieden interventies of voedingssupplementen aan om snel van stress af te komen.Maar ik denk dat je kritisch moet zijn over makkelijke ‘one size fits all‘ oplossingen voor een berg geld.
Breng eerder zelf je stress in kaart door een tijdje bij te houden waar je gespannen van wordt. Kijk of je er patronen in kunt ontdekken, en vraag de mensen om je heen om mee te denken. En bied ook eens je hulp aan een ander aan.”
Wil je meteen met stress en veerkracht aan de slag? Christiaan Vinkers geeft op 24 januari een gratis workshop in de Noorderkerk in Amsterdam.
Schaamte en stress: ouders vermijden gratis boodschappenkaart, ondanks financiële verlichting
