Psychiater Floortje Scheepers wil graag minder hokjesdenken in de geestelijke gezondheidszorg (ggz). Vooral bij kinderen is het ‘ontzettend risicovol’ om snel labels te plakken, stelt ze.
“Als je met een label suggereert dat er iets ‘mis’ is met een kind, dan geef je dat kind voor de rest van zijn leven iets mee”, zegt Scheepers in gesprek met LINDA.
Floortje Scheepers ziet dat de druk op kinderen en jongeren vanuit de omgeving steeds groter is geworden. “Misschien dat sociale media en de prestatiesamenleving daaraan bijdragen. Dat is moeilijk hard te bewijzen”, zegt de psychiater en hoogleraar Innovatie in de gzz in het UMC Utrecht. “Maar als een kind niet lekker in zijn vel zit, dan wordt er al snel gedacht dat er iets mis mee is, zonder dat er naar het grotere geheel wordt gekeken.” En dat is precies waar Scheepers zich mee bezighoudt.
Zo schreef ze het boek Mensen zijn ingewikkeld, waarin ze pleit voor meer acceptatie van de vaak complexe werkelijkheid en het loslaten van denken volgens modellen en labels in de ggz. Ze krijgt vanuit de medische hoek positieve reacties op haar boek. “Aanvankelijk vond ik het spannend wat voor reacties het zou gaan opleveren, omdat het boek best kritisch is op de huidige inrichting van de zorg. Maar het valt me honderd procent mee, al zijn er natuurlijk wel specialisten die het lastig vinden. Als je modellen loslaat, wordt het misschien wel één grote chaos zonder houvast. Maar dat is natuurlijk niet waar ik voor pleit.”
Op De Correspondent vertelde Scheepers eerder waarom ze denkt dat het beter is als psychiaters zich wat bescheidener opstellen: ‘Afwijkend gedrag zullen we nooit helemaal wetenschappelijk doorgronden. Daarom moeten we in de zorg voorbij de labels kijken, naar de unieke behoeften van elk individu.’
Haar onderzoek naar de ‘netwerkintake’ is een goed voorbeeld van waar Scheepers voor pleit. Dat is een nieuwe vorm van intakegesprekken, waarin de behandelaar samen met de patiënt uitzoekt hoe het probleem ontstaan is. “Het is eigenlijk een tekening van alle gebeurtenissen en relaties die mensen meegemaakt hebben in hun leven en hoe die inwerken op hun psychische gesteldheid.”
“Begrijpen we goed wat het probleem is? Dán gaan we pas kijken hoe we het op kunnen lossen”, legt Scheepers uit. “Eerst kijken we naar wat mensen zelf kunnen doen. Wat kunnen je naasten daarop aanvullen, en ik als professional? Dat kunnen aanpassingen zijn in werk, school of thuisomgeving. Het kan ook een meer professionele of medische behandeling zijn.”
Destiny (19) werd 18 in de jeugdzorg: 'Ik moest alles ineens zelf doen'
Dat niet de gehele context wordt meegenomen ziet ze ook in het onderwijs. Haar credo: kijk niet alleen naar het kind, maar ook naar de situatie. “Het kind zit wellicht in een te grote, drukke klas, met een onervaren juf ervoor. Maar gaat het niet goed? Dan gaan we met dat kind naar de huisarts, krijgt hij of zij een behandeling en gaat weer terug die klas in. En als dat weer niet goed gaat, moet het kind naar bijzonder onderwijs”, zegt Scheepers.
“Het is kort door de bocht geformuleerd, maar zeggen dat het kind niet functioneert is een veel te simpele kijk op complexe problemen. Kinderen staan constant in verbinding met hun omgeving. Dus ook in zo’n klas zijn er heel veel dingen die je kunt doen om kinderen optimaal te helpen.”
Denk bijvoorbeeld aan kinderen zélf laten bepalen hoeveel tijd ze nodig hebben voor een toets. “Waarom moeten ze allemaal binnen een uur die toets af hebben? Dan krijgen heel veel kinderen stress omdat ze faalangstig zijn, zich niet een uur lang kunnen concentreren of misschien minder goed kunnen lezen en daardoor de toets niet af krijgen.”
“Stel dat we zeggen: neem zo veel tijd als je nodig hebt. De kinderen die heel snel zijn, kunnen na een halfuurtje de klas uit. Andere kinderen kunnen wat langer blijven zitten. Dan is er al veel druk af en hoeven we niet alle kinderen een labeltje dyslexie, faalangst of ADD te geven om dat halve uur extra tijd te krijgen”, aldus Scheepers.
Psychiater Christiaan Vinkers wil 'liefdevol bommetje' leggen onder burn-out
Daarnaast zitten er risico’s aan het op jonge leeftijd diagnosticeren van kinderen. “Mensen zijn sociale wezens. We willen heel graag erkend worden als uniek persoon, maar we willen ook onderdeel zijn van een groep. Buiten de groep vallen is heftig voor mensen. Dat kan gebeuren als kinderen een label krijgen.”
Maar moeten we dan helemaal van de labels af? Voor sommigen verklaren ze juist veel. “Dat klopt”, zegt Scheepers. “Mensen krijgen dat label op basis van wat ze een arts vertellen. Stel, iemand zegt: ‘Ik heb concentratieproblemen en ben heel impulsief.’ Dan zegt de dokter: ‘Je hebt ADD.’ En dan zegt die persoon: ‘Ja, nu snap ik het.’ Maar wat snap je dan eigenlijk? Het ‘probleem’ heeft alleen een naam gekregen. We weten eigenlijk helemaal niet hoe het precies zit met ADD: wat het is en waar het zou zitten in de hersenen. We hebben nog nooit wetenschappelijk aan kunnen tonen dat ADD als stoornis bestaat.”
Zoals Scheepers eerder zei tegen Sociale Vraagstukken: ‘Het lijkt nu alsof je eerst een naam voor je probleem moet krijgen voordat je lijden erkend wordt. Ik zou willen dat die erkenning er is zonder het frame van een stoornis of ziekte.’
Als er echt problemen spelen is hulp zoeken voor een kind bij een professional soms nodig. “Maar dan is het erg belangrijk dat er duidelijk wordt uitgelegd aan dat kind dat alle mensen verschillend zijn”, zegt Scheepers. “Dan vertel je het eerlijke verhaal. Iedereen is in sommige dingen goed en in andere dingen minder goed. Dat hoort bij het leven. Als een kind nu moeite heeft zich te concentreren, gaan we kijken hoe we kunnen helpen. Maar dat zegt nog niks over hoe zich dat láter gaat ontwikkelen.”
Het is volgens Scheepers vooral belangrijk dat kinderen niet het gevoel krijgen dat er iets fundamenteel mis met hen is. “Dat is ongelooflijk belangrijk voor een gezonde ontwikkeling.”
Psycholoog Sabine (31) ging zelf in therapie: 'Ik vond de eerste stappen in de behandelkamer verschrikkelijk'
