Zo’n vier tot vijf procent van de menstruerende mens lijdt aan PMS – het premenstrueel syndroom – maar er is nog verdraaid weinig over bekend. Hoe kan dat?
Gynaecoloog Noor Paridaans deelt haar kennis en vertelt je wat de opties zijn als je hier last van hebt.
In Nederland heeft zo’n negentig procent van de vrouwen last van pre-menstruele klachten, vertelt Paridaans. Toch heb je dan niet automatisch te maken met PMS. “Dat is slechts bij vier à vijf procent het geval. Bij deze mensen wordt hun leven hier zo erg door beïnvloed dat ze minder goed kunnen functioneren. Ze lopen echt vast door hun klachten. We kennen allemaal de off days waarin we ons wat somber voelen en het liefst een pak koekjes wegwerken, maar PMS is echt iets anders.”
De klachten moeten daarnaast cyclusgebonden zijn. Als je de hele maand door last hebt van kwaaltjes, is er hoogstwaarschijnlijk iets anders aan de hand. Paridaans: “Het is pas PMS als die klachten cyclisch terugkomen, tussen de eisprong en menstruatie in. De piek van PMS-klachten vindt meestal plaats in de vijf dagen voor je menstruatie start. In de eerste weken na je menstruatie heb je, in het geval van PMS, dus eigenlijk nergens last van.”
Het palet aan klachten dat hierbij komt kijken is divers. Gevoelige borsten, een opgeblazen buik, hoofdpijn, pukkeltjes, toegenomen gewicht en het vasthouden van vocht in handen en voeten zijn enkele lichamelijke klachten. Maar de psychische kant mag zeker niet onderschat worden. Prikkelbaarheid, slecht slapen, concentratieverlies, een afgevlakt gevoel of jezelf eenzaam en angstig voelen passen ook in het PMS-profiel. Daarnaast stuit men vaak op onbegrip van collega’s of familie, wat de boel niet makkelijker maakt.
Ook kan PMS andere ziektes naar voren brengen, met name aandoeningen die hormoongerelateerd zijn zoals epilepsie of migraine. “Ze kunnen elkaar in stand houden”, vertelt Paridaans. “Ook als je aanleg hebt voor depressie. Als je in de week voor je menstruatie sterk wordt teruggeworpen op jezelf, kan het zijn dat die zwaarmoedigheid versterkt wordt.”
Een op de tien vrouwen lijdt aan endometriose: 'Vrouwen vechten om gehoord te worden'
Een lastpak dus, dat PMS. Waar het precies door veroorzaakt wordt is nog steeds onbekend, al staan hormonale schommelingen centraal in dit proces. Oestrogeen en progesteron zorgen voor een fluctuatie in je hormoonbalans, elke vrouw reageert daar verschillend op. Bij vrouwen met PMS hebben de hormoonschommelingen invloed op stofjes in de hersenen, die ook gelinkt zijn aan je geluksgevoel.
Paridaans: “Het is dus niet zo dat bij deze vrouwen de hoeveelheid progesteron of oestrogeen hoger of lager is, maar het effect dat deze hormonen hebben is bij hen wél anders. Het serotonine-niveau ligt bij vrouwen met PMS vaak lager, waardoor ze zich minder goed voelen.”
Wetenschappelijk gezien staat PMS nog in het verdomhoekje. Er is nog weinig over bekend, omdat er weinig onderzoek naar gedaan wordt. Paridaans: “Net als bij veel andere vrouwenziektes, eigenlijk. Bij een mannenziekte hadden we misschien allang meer duidelijkheid gehad. Maar daarnaast is PMS óók lastig omdat je het niet kunt kwantificeren. Het is geen ziekte als diabetes waarbij je dingen direct kunt afmeten aan bloedwaardes.”
Paridaans vertelt dat het ook te maken kan hebben met het feit dat PMS nog niet zo’n heel oude aandoening is. Dat klinkt misschien gek – we menstrueren toch al miljoenen jaren? – maar kijk eens naar een jaar of honderd geleden. “Vrouwen leefden veel minder lang, aten slechter, waren veel vaker zwanger en gaven langer borstvoeding. Een moderne vrouw heeft zo’n vijfhonderd menstruaties in haar leven, toentertijd lag dat rond de honderd. Hormoonfluctuaties zijn er altijd al geweest, maar wellicht worden we hier wel gevoeliger voor nu er zo veel is veranderd in ons leef- en voedingspatroon.”
Endometriose steeds serieuzer genomen: 'Jarenlang werden klachten afgedaan met 'neem maar een pijnstiller''
Denk je zelf last te hebben van PMS? Houd dan je klachten bij in een soort dagboek, onder begeleiding van je huisarts of gynaecoloog. Zo krijg je inzicht in je klachten én je cyclus. Blijkt er sprake van PMS? Dan is het devies om eerst zelf aan de slag te gaan met je levensstijl: goed slapen, minder koffie en alcohol en op je voeding letten. Dit zal niet alle klachten wegnemen, maar hierdoor kan wel verbetering optreden. Ook psychische begeleiding kan een verschil maken, vertelt ze. “Op deze manier kun je leren omgaan met hoe je je voelt, iets wat veel vrouwen moeilijk vinden. Je leert die pijn te erkennen en daarmee beter omgaan met je eigen situatie.”
Paridaans: “Dit is beter dan meteen maar een receptje uitschrijven. Dat kan altijd nog, bijvoorbeeld met een anticonceptiepil die de hormoonschommelingen stabiliseert. Een pil die enigszins lijkt te helpen tegen PMS-klachten is de Yaz, met drosperinon. Maar die heeft ook een hoger complicatierisico, dus kijk daar altijd samen met een arts naar.”
Als dat ook niet voldoende is, kan er gekeken worden naar je serotonine-huishouding. SSRI, een vorm van antidepressiva, kan daarbij helpen tijdens de weken dat je last hebt van PMS. “Het woord antidepressiva schrikt al snel af en dat begrijp ik. Bij veel vrouwen heeft het effect, maar er komen ook pittige bijwerkingen bij kijken. Dit is slechts geschikt voor een selecte groep vrouwen.”
Nóg een stap verder kan ook, maar van die aanpak is Paridaans geen fan. “Er zijn bijvoorbeeld medicijnen waarmee je je hormooncyclus platlegt en in de overgang komt. Je eierstokken verwijderen kan ook, maar dit zijn geen opties die je moet zien als oplossing. Het PMS-probleem wordt hierbij eigenlijk vervangen door ander onomkeerbaar probleem, waar ook heftige gevolgen aan vast zitten.”
Om echt verschil te maken, moet er meer aandacht komen voor PMS-gerelateerde klachten. Meer onderzoek is nodig, maar ook meer begrip. Paridaans: “PMS wordt nog veel te vaak weggezet als een gevalletje ‘stel je niet aan’. We moeten beter luisteren, betere oplossingen zoeken en vooral meer begrip tonen. In onze eigen omgeving, maar óók op de werkvloer.”
Dit artikel is onderdeel van het LINDA.dossier over vrouwengezondheid. Meer weten?
Dossier: Vrouwengezondheid
Geen arts wist wat Suzan en Francisca mankeerden: 'Ik had dood kunnen zijn'
