Van honger tot menopauze: onze hormonen zijn van grote invloed op ons leven. Zeker als ze gaan schommelen. Het is daarom goed om te weten wat er allemaal in je lijf gebeurt, vindt internist-endocrinoloog Max Nieuwdorp.
De hormoonspecialist schreef er het toegankelijke naslagwerk Wij zijn onze hormonen over. “Ze boetseren, over een lange periode, ons lichaam en brein.”
Dit artikel is onderdeel van LINDA.dossier Hormonen. Meer weten?
Van een sprankelende naar een futloze persoonlijkheid, en wakker worden in een kletsnat bed: volgens Nieuwdorp laat de overgang bij uitstek zien hoe krachtig onze hormonen zijn. De arts is hoogleraar interne geneeskunde en afdelingshoofd in Amsterdam UMC. “In de menopauze heeft het acute wegvallen van hormonen een enorme impact op het fysieke en mentale welzijn van vrouwen. Wel heeft het ene hormoon veel meer invloed dan het andere: vooral geslachts- en schildklierhormonen zijn ontzettend krachtig.”
Nieuwdorp zegt graag dat hormonen ons lichaam en brein ‘boetseren’ – en dat doen ze bij ieder individu net even anders. Een proces van de lange adem dus, dat zeker niet vastligt. “Hormonen zetten een bepaalde koers in die ook weer kan veranderen.” De arts vergelijkt het met een olietanker, die links en rechts langzaam bijgestuurd kan worden: door hormonen, of de manier waarop we onze levens inrichten. Dat geldt voor hoe we op de overgang reageren, maar ook voor hormoonstoornissen zoals een schildklieraandoening. “Ons lijf is niet statisch: we bestaan in relatie tot onze omgeving. We zijn dus wat we eten, en ook de stress van onze samenleving heeft een effect op onze hormonen.”
Ondertussen schieten de coaches en klinieken uit de grond om de effecten van hormoonschommelingen te beperken. Soms gebeurt dit door hormonen ’terug te geven’ – zoals in de overgang. Niet altijd een goed idee, vindt Nieuwdorp. “Tijdelijk kan dat overgangsklachten verminderen, maar er is ook een reden dat de hormonen in een gezond lichaam over de duur van ons leven veranderen. Vrouwen gaan de overgang in en mannen maken minder testosteron aan om zich voor te bereiden op hun nieuwe rollen in de maatschappij.”
Geloof het of niet, de overgang heeft ook twee grote voordelen
Zo beschrijft Nieuwdorp een theorie die stelt dat vrouwen rond hun vijftigste onvruchtbaar worden omdat ze fysiek geen zwangerschap meer aan kunnen én zich beter op de bestaande kinderen kunnen richten. “Ook verminderen hormoonwisselingen het risico op ziektes. Het kan dus gevaarlijk zijn om daar aan te rommelen, en dat is wat die klinieken doen. Op zich is dat allemaal prima, zolang de patiënt begrijpt wat de voors en tegens zijn. Een gezond lichaam maakt niet zomaar meer of minder hormonen aan, dat heeft een doel.”
Vruchtbaarheidsbehandelingen proberen ook een natuurlijk hormonaal proces na te bootsen. Al weten artsen nog niet precies hoe dat zit, zegt Nieuwdorp. “Ik denk dat we slechts het topje van de ijsberg kennen van de interacties tussen hormonen. Ivf is veel waard: we kunnen koppels helpen die niet zwanger worden en vijftig jaar geleden had je gewoon pech. Maar het blijft een grove ingreep in een vrouwenlichaam, waarvan we de volledige risico’s niet kennen.”
Na een mislukt ivf-traject worden vrouwen soms spontaan drie keer zwanger. “Wellicht omdat er een stressor wegvalt: super fijn. Maar als dokters begrijpen we het niet”, zegt Nieuwdorp. “Wel weten we dat bij een lichaam onder zware stress, zoals bij anorexia, vruchtbaarheid als eerste uitvalt. Dus misschien dat dit in mindere mate ook voorkomt als je een enorm stressvol bestaan hebt.”
Slapen is van levensbelang, zegt deze hoogleraar: 'Moet je beste vriend zijn'
Soms lijkt het zo net alsof onze hormonen nog in een andere tijd leven dan wijzelf: waarin het leven minder hectisch én het voedsel niet bepaald in overvloed was. Vooral de hormonen die ons hongergevoel bepalen, lijken nog te denken dat we jagers-verzamelaars zijn, stelt Nieuwdorp. In voorbereiding op schaarste vragen onze maag- en darmhormonen ons om door te eten en ruimhartig vet op te slaan. “Je voorouder had een grotere overlevingskans als hij goed vet kon opslaan en vasthouden. Sinds twee generaties keert dat zich tegen ons. Er is nu altijd genoeg voedsel, maar vaak niet van goede kwaliteit.”
Dankzij ‘hongerhormoon’ ghreline is fastfood een succesvolle dikmaker. “Dit is het hormoon wat uit je darm komt en koppelt naar je brein: ik heb genoeg gehad, of niet. Fastfood gaat snel door de maag, waardoor deze niet oprekt en hormonen langzamer op gang komen. Suiker en vet geven ondertussen een kick waardoor je geluksstofjes aangaan. Een magische mix: je blijft door eten.”
Voor de een is het gemakkelijker om ‘op gewicht’ te blijven dan de ander, weet Nieuwdorp. “Er is een stigma, maar je moet niet te snel wijzen naar mensen met overgewicht. Door je hormonen en genen staat je lichaam afgesteld op een gewicht dat het wil behouden: je set-point-weight. Bij wie veel diëten volgt, neemt dit streefgewicht toe.” Je kunt dit set-point-weight vooralsnog alleen door een maagoperatie veranderen. “Ook hier weten we niet precies waarom het werkt. We moeten dit leren begrijpen, zodat we dit ‘paardenmiddel’ wellicht niet meer hoeven te gebruiken. We kunnen tenslotte niet iedereen opereren.”
Niet (te veel) denken, intuïtief doen: 'Niet de stem van God, maar de ervaring die spreekt'
De darmen worden ook wel ‘ons tweede brein’ genoemd omdat in de dunne darm evenveel zenuwen zitten als in ons brein. “Darmbacteriën lijken een rol te spelen in hoe we ons voelen, maar bijvoorbeeld ook in ons geheugen”, legt Nieuwdorp uit. “Dat maakt ons voedingspatroon heel belangrijk, omdat wat we eten deels bepaalt welke zenuwcellen in de darmen worden geprikkeld, wat voor soort bacteriën er groeien en welke hormonen er worden aangemaakt.”
Meer kennis over de darmflora is welkom, omdat veel ziekten gepaard gaan met darmklachten, zoals schildklierziekte, diabetes en parkinson. Ook het geluksstofje serotonine zit er. “De vraag is dan: waarom juist daar? Kunnen we ons geluksgevoel beïnvloeden door onze darmbacteriën te modificeren?”
Nieuwdorp denkt dat we binnen vijf tot tien jaar de darmflora beter zullen begrijpen, en een (on)gezonde gemakkelijker kunnen opsporen. “We kunnen de ritmes van de hormonen dan hopelijk beter nabootsen en beïnvloeden, zodat we patiënten met bepaalde ziektes anders én sneller kunnen behandelen. Bijvoorbeeld door een bacterie toe te voegen die een hormoonfunctie verbetert of remt, in combinatie met aangepaste voeding.”
Piepjong en al in de overgang: 'De huisarts wilde geen tests doen'
Dit zal niet voor alle patiënten werken, benadrukt Nieuwdorp. “Als dokters moeten we ons realiseren dat een ziekte die zich bij iemand presenteert daar niet altijd op dezelfde manier ontstaan is. Die ziekte kunnen we dan dus ook niet bij iedereen hetzelfde behandelen. Maar dat vereist een grote omslag.”
Veel auto-immuunziektes ontwikkelen zich bijvoorbeeld rondom de puberteit, zoals schildklierziekte en diabetes type 1. “Vaak ontdek je dat pas vele jaren later. Ik denk echt dat dit het olietanker-fenomeen is: er wordt in de puberteit iets opgestart, en vervolgens komen er golven die dat verder boetseren. Dat is een geleidelijk en persoonlijk proces, en ik geloof dat hoeveel en of je er last van krijgt een wisselwerking is tussen je lijf, geest en omgevingsfactoren.”
Wie welke ziekte zal ontwikkelen, zullen we volgens Nieuwdorp steeds beter kunnen voorspellen. “Het nadeel is dat je dan met een tikkende tijdbom zit, maar hopelijk kunnen we tegen die tijd dan ook eerder ingrijpen in het ziekteproces. Als we de uitval van hormoonklieren eerder kunnen stoppen, kun je meer eigen hormoonklier-functie behouden. Deze staat helemaal afgesteld op jouw brein, spieren en maagdarmkanaal. Ik ben ervan overtuigd dat mensen die dit nog hebben, een betere kwaliteit van leven tegemoet gaan dan mensen die volledig afhankelijk zijn van injecties en pillen. Helemaal voorkomen wordt lastig, maar dit kan een enorme winst zijn.”
Dit artikel is onderdeel van LINDA.dossier Hormonen. Meer weten?
