Ondanks de toenemende kennis over het vrouwenlichaam zijn we er nog (lang) niet als het gaat om vrouwvriendelijke zorg, betogen cardioloog Angela Maas en journalist Els Quaegebeur in De gezondheidskloof.
In hun boek laten ze zien hoe er in de gezondheidszorg nog steeds anders tegen vrouwelijke patiënten en artsen aangekeken wordt.
In een van de eerste hoofdstukken beschrijft Quaegebeur haar eerste afspraak met een verloskundige. Ze geeft aan dat ze een ruggenprik wil bij de bevalling en krijgt een ontwijkend antwoord. “Dat zien we dan wel. Misschien wil je je kindje dan wel op eigen kracht ter wereld brengen.” Als Quaegebeur volhoudt dat haar wensen genoteerd moeten worden, vraagt de verloskundige of haar man het er wel mee eens is. De ruggenprik komt uiteindelijk alleen in haar dossier terecht omdat Quaegebeur – een mondige journalist met een chirurg als vader – zich niet zomaar laat afschepen.
De laatste jaren komt er steeds meer aandacht voor het belang van vrouwspecifieke zorg. Mooi, zegt cardioloog Maas, maar het viel haar op dat het zelden over de cultuur gaat. “Het gesprek moet niet alleen vakinhoudelijk zijn, maar ook gaan over de manier waarop de zorg georganiseerd is en hoe artsen naar vrouwen kijken.” De gezondheidskloof zit vol verhalen van vrouwen die in de zorg niet gelijkwaardig zijn behandeld: patiënten én artsen. Ze vertellen hoe ze werden weggezet als ‘zeurende vrouwtjes’ of hoe een zwangerschap het einde van hun carrière betekende.
De tijd is rijp om deze problematiek aan te kaarten, vindt ook Quaegebeur. “Of ik het er nu met collega-journalisten of moeders van het schoolplein over hebt, je merkt: iedereen is het zat. Hoe kan het dat dit gedrag ook in de zorg nog steeds een issue is?” Maas: “In medialand trokken we al eerder een streep over wat we nog acceptabel vinden en wat niet. In ons boek doen we dat voor de gezondheidszorg. Als we de zorg voor vrouwen willen verbeteren, zullen we toch echt eerst moeten kijken naar hoe we met elkaar omgaan.”
Angela Maas, door Sietske Raaijmakers.
Els Quaegebeur, door Keke Keukelaar.
![Els Quaegebeur ©Keke Keukelaar. Gebruiksrechten tot 1-2-2025[60]](https://www.linda.nl/lindanl-assets/uploads/2024/12/10140443/Els-Quaegebeur-%C2%A9Keke-Keukelaar.-Gebruiksrechten-tot-1-2-202560-600x900.jpg)
Vrouwengezondheid blijft onderbelicht: 'Nog steeds overlijden onnodig veel vrouwen door verkeerde diagnose'
Tijdens dit interview zegt Maas dat het boek vooral de medische wereld wakker moet schudden. “Patiënten roeren zich al genoeg, kijk maar naar de stichting Voices for Women. Vooral bij artsen moet het besef nog landen dat we mannelijke en vrouwelijke patiënten anders benaderen en dat we daarvoor toch echt naar onszelf moeten kijken. Tot in het laatste jaar dat ik werkte, betrapte ik mezelf nog af en toe op mijn eigen vooroordelen. Zo diep zit dat in ons systeem, zelfs als je denkt dat je er veel rekening mee houdt.”
In het boek komt steeds weer terug hoe vrouwen in de spreekkamer niet serieus worden genomen. Maas: “Ik blijf struikelen over de verhalen van vrouwelijke patiënten en hoe ze soms nog door artsen uitgelachen worden. Hoe ze, ondanks het voortschrijdend inzicht over hoe de ziektebeelden van mannen en vrouwen van elkaar verschillen, in geheime mailtjes belachelijk gemaakt worden en zonder goed advies de deur gewezen worden. Dat kan echt niet meer. Dokters moeten zich realiseren dat dit gewoon hun brood is. Ze verdienen aan deze mensen, dus je hebt je fatsoenlijk te gedragen.”
LINDA. loopt mee in een abortuskliniek: 'Niemand denkt hier: dit doen we even'
Niet alleen artsen nemen vrouwen niet altijd serieus: zij zichzelf vaak ook niet. Ze vallen zichzelf al snel in de rede en wijzen hun klachten toe aan stress of vermoeidheid. Quaegebeur: “We beginnen eerst moedig te vertellen over waar we last van hebben, maar al snel gaan we over op: ‘Maar het zal allemaal wel meevallen hè?’ We poetsen het uit onszelf al weg.”
Wat in alle verhalen opvalt, is dat je als vrouwelijke patiënt mondig en ingelezen moet zijn om gehoord te worden. De hoogopgeleide, zelfverzekerde vrouw die perfect Nederlands spreekt, heeft zo meer kans op de juiste zorg. Quaegebeur: “Het is absurd om te verwachten dat iedere patiënt de superfeminist in zichzelf naar boven haalt voordat ze een spreekkamer betreedt. Die verantwoordelijkheid ligt helemaal niet bij haar.”
Maas vertelt dat ook zij altijd de neiging heeft gehad haar eigen klachten te bagatelliseren. Tijdens haar eerste zwangerschap, in 1989, werkte ze door tot de 38ste week en gleed ze tijdens hartkatheterisaties bijna uit over haar eigen vruchtwater. Inmiddels mag dat niet meer, maar het laat wel zien hoe Maas er destijds zelf in stond. “Ik gedroeg me als patiënt altijd stoerder dan nodig. Ik heb me bijvoorbeeld alleen ziekgemeld toen ik onder narcose moest, want dan kon ik écht geen spreekuur doen. Maar daar zat nog wel een heel traject voor waarin ik veel te lang ben doorgegaan.”
Renate (51) krijgt na 30 jaar klachten dezelfde diagnose als dochter: 'Werd niet gehoord'
Maas staat bekend om haar kennis van het vrouwenhart. Dat specialisme wordt binnen de cardiologie nog vaak als een ‘onbelangrijke hobby’ gezien. “Op cardiologische nascholingen over het vrouwenhart komen vrijwel alleen maar vrouwen af, want ‘het is een vrouwenprobleem dus mannen hoeven dat niet te weten’. Onzin natuurlijk, want ook zij doen dagelijks een spreekuur waarin ze vrouwen voor hun neus krijgen. Aangezien ze afstand blijven nemen van het onderwerp, moeten deze nascholingen verplicht worden: er moeten keiharde sancties op komen. Als je er niet naartoe gaat, krijg je over vijf jaar je herregistratie als specialist niet. Zo simpel is het.”
Ze maakte meerdere malen mee dat mannelijke collega’s ineens wel in de materie geïnteresseerd waren wanneer hun echtgenotes haar expertise nodig hadden. “Dan doe je een paar dingen voor hun vrouw en is het van: ‘Wat geweldig dat je dit allemaal doet.’ De toon is dan ineens heel anders.”
Daar zouden ze hun vrouw natuurlijk niet voor nodig moeten hebben – mannen moeten uit zichzelf betrokken raken. “We moeten hier niet als vrouwelijke artsen leuk met elkaar over gaan zitten praten. Nee, ook voor mannelijke artsen en alle andere beroepsgroepen binnen de zorg moet het een urgent onderwerp worden. Ook zij moeten zich realiseren dat het anders moet. Het is niet aan vrouwen om dit maar weer voor iedereen op te lossen.”
Alles over de mammografie: 'Nog altijd de beste manier voor grootschalig onderzoek'
Voor het boek gingen Quaegebeur en Maas in gesprek met jonge vrouwen die geen toekomst meer als specialist zien, of in ieder geval twijfelen. Quaegebeur: “Het komt voor hen allemaal neer op een verziekte cultuur, waar zij als jonge vrouwen het meest onder te lijden hebben. Jonge mannen vinden het volgens mij ook niet zo gezellig, maar die kijken meer weg. Er is veel concurrentie onderling, omdat er maar een beperkt aantal plekken voor jonge specialisten is. De kans dat ze een baan krijgen is daardoor helemaal niet zo groot als veel Nederlanders denken. Daardoor gaan jonge artsen vaak ook moeizaam met elkaar om en is de cultuur onveilig. Want als iemand weggaat of geen bedreiging vormt, maak jij weer meer kans.
De vrouwen gaven voorbeelden van micro-agressies: nare, neerbuigende opmerkingen waardoor je elke dag het gevoel hebt dat je harder moet rennen omdat je een vrouw bent. En denk maar niet dat je kinderen kunt krijgen tijdens je opleiding of vlak daarna, want dan kun je naar je carrière fluiten. Terwijl dat biologisch gezien gewoon de leeftijd is waarop je kinderen krijgt.”
Maas: “Het is alsof je moet kiezen: óf je wordt specialist, of je wordt zwanger.” In het boek komt een jonge, getalenteerde chirurg voorbij die tijdens haar opleiding twee kinderen krijgt. Hoewel ze alles – inclusief nanny – geregeld heeft en vaak de beste kandidaat voor de positie is, wordt ze als alleenstaande moeder steeds afgewezen. “Een dramatisch verhaal. En zij heeft gouden handen, hè? Ze kan opereren als de beste. Maar ja, ze heeft ook kinderen en je kunt niet alles hebben.”
Quaegebeur: “Maar als een man vier kinderen heeft bij twee verschillende vrouwen hoor je er niemand over. Je broek zakt ervan af.”
Verband tussen hoofd, hart en hormonen bij vrouwen steeds vaker gezien: 'We maken impact'
De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor het belang van vrouwspecifieke zorg. Toch is de situatie is erger dan Quaegebeur van tevoren had verwacht. “Je leest in de krant dat de vrouwelijke geneeskundestudenten in de meerderheid zijn en dan denk je toch: die krijgen het straks voor het zeggen. Maar als je in gesprek gaat met deze jonge artsen, zie je dat ze al tien jaar aan het worstelen zijn – met een artsenhart, hè? Ze willen héél graag arts blijven, maar weten niet altijd hoe.
Ik stond er heel erg van te kijken wat er nog in een ziekenhuis gezegd wordt, hoe er nog misogyne uitspraken door operatiekamers geschreeuwd worden. Dat stelde me diep teleur. Als patiënten weten we dat allemaal niet, en ook niet wanneer we een wandelende burn-out aan ons bed hebben staan. Wel weten we welke gevolgen dat soort stress heeft voor de manier waarop je met je werk, collega’s, vrienden en dus ook je patiënten omgaat.”
Maas is inmiddels met pensioen en ziet een belangrijke rol voor de jongere generatie. “Wij hebben de granaat gegooid, die moet nu gaan landen. Met dit boek willen we laten zien dat het probleem nog steeds urgent en actueel is en dat het zichzelf niet oplost.
Mariëtte Hamer (regeringscommissaris grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld, red.) heeft discussiefora geopend voor gesprekken over de cultuur en het seksisme in allerlei sectoren. Dat moet in de zorg ook gebeuren. Ik zag pas dat een ziekenhuis vacatures had voor vijf neurologen. Vijf! Zoiets heb ik nog nooit gezien. Hoe zorgen we ervoor dat het zorglandschap beter wordt voor professionals én de patiënt? Daar moet iedereen in onze sector zich mee bezighouden.”
‘De gezondheidskloof’ van Angela Maas en Els Quaegebeur is nu verkrijgbaar.
Geen arts wist wat Suzan en Francisca mankeerden: 'Ik had dood kunnen zijn'
