Elk jaar worstelen zo’n 200.000 Nederlanders met een eetstoornis. Bij sommigen is de situatie zo ernstig dat ze moeten worden opgenomen in een kliniek. Daar komen ze in contact met andere patiënten, met wie ze zich vergelijken. Dit kan doorslaan in een ongezonde competitiedrang vanuit de eetstoornis om het ‘beter’ te doen dan de anderen.
Dit kan het herstelproces belemmeren of zelfs saboteren.
Trigger warning: dit artikel gaat over eetstoornissen.
Anorexia nervosa, boulimia nervosa en de eetbuistoornissen (binge eating disorders) zijn de bekendste eetstoornissen. Anorexia is zelfs de dodelijkste psychiatrische aandoening, waarbij 5 tot 10 procent van de patiënten overlijdt.
Naast de ernstige lichamelijke gevolgen worstelen patiënten vooral mentaal. Ze zijn bang om aan te komen en ontwikkelen een obsessieve relatie met eten en bewegen. “Niet eten wordt gekoppeld aan goed en sterk zijn, terwijl eten juist een negatieve lading krijgt”, zegt psychiater Liesbeth Visser van PsyQ eetstoorniskliniek bij Lentis in Groningen. Ze legt uit dat er onderscheid gemaakt wordt tussen de gezonde persoon en de eetstoornis. “De eetstoornis heeft een eigen stem, die steeds groter wordt en uiteindelijk allesoverheersend is.”
Het obsessieve gedrag maakt patiënten gevoelig voor onderlinge vergelijking, zeker wanneer ze bij elkaar komen in een kliniek. Die vergelijking kan doorslaan in competitiedrang, wat het herstelproces beïnvloedt.
Gezondheidspsycholoog bij PsyQ, Phil Hulscher, doet onderzoek naar competitiviteit bij eetstoornispatiënten, een onderwerp dat in de wetenschap nog weinig aandacht heeft gehad. “Er is weinig over bekend, hoewel het een onderwerp is dat leeft bij zowel patiënten, als bij naasten en behandelaren.”
Hulscher legt uit dat eetstoornispatiënten strijd kunnen ervaren op drie vlakken: met zichzelf, met naasten en met andere patiënten. “Ze stellen zichzelf steeds strengere doelen: minder eten, minder calorieën, meer sporten. Daarnaast ontstaat strijd met naasten die zich zorgen maken en willen dat ze gewoon eten, terwijl de eetstoornis dat niet toelaat. En vervolgens kan het met andere patiënten draaien om wie het ‘beter’ doet in termen van wie is het dunst, die eet het minst, wie is het ziekst?”
'De strijd die kankerpatiënten leveren, is van een totaal andere orde dan men doorgaans denkt'
De drang om te ‘winnen’ kan de eetstoornis stimuleren, omdat het behalen van doelen een goed gevoel geeft. “Je voelt je sterk en denkt dat je goed bezig bent”, zegt Hulscher. Bovendien gaat een eetstoornis vaak helemaal niet over eten. “Het gaat eigenlijk vooral om controle”, zegt Visser. “Voor de meeste patiënten is het een vlucht uit negatieve emoties zoals bij trauma’s of andere moeilijke situaties.”
Lonneke Bouman (31) is werkzaam als ervaringsdeskundige bij het e-health-platform rond eetstoornissen Proud2Bme. Wanneer zij in de puberteit komt, heeft ze veel moeite met haar veranderende lichaam. “Ik kreeg opmerkingen over mijn dijen of borsten, wat me onzeker maakte”, vertelt ze. “Door te letten op hoeveel ik at en bewoog, merkte ik dat ik mijn lichaam zelf vorm kon geven. Dat voelde heel goed.”
Op haar vijftiende krijgt Bouman de diagnose anorexia nervosa. “Ik vond het wel cool, het maakte mij anders dan de rest. En ik zag het probleem niet; ik kreeg complimenten over mijn lichaam en behaalde gestelde doelen. Ik dacht echt dat ik gezond bezig was.” Toch merkt ze langzaam dat ze haar gedrag niet meer helemaal zelf in de hand heeft. “Je denkt dat je op elk moment kunt stoppen, maar dat is niet zo. Ik had mijn eetstoornis nodig om te functioneren.”
Op haar negentiende gaat het fout en komt Bouman na een ziekenhuisopname in een eetstoorniskliniek. Daar komt ze in aanraking met andere patiënten. “Dat triggerde me enorm. Ik zag hun eetgewoonten, trucjes en tics, waar ik moeilijk mee om kon gaan.” Ze noemt een voorbeeld met brood: “Als ik een boterham met luchtgaten at, dacht ik, ‘Fijn, minder brood.’ Maar toen iemand me vertelde dat er meer boter in die gaten blijft hangen, ging ik me daar ook ineens druk om maken.”
Visser herkent dit gedrag. “Je ziet patiënten naar elkaar kijken en vergelijken. Wie smeert de minste boter? Wie heeft de dunste plak kaas? De onderlinge competitie is dan heel sterk aanwezig, wat het herstel kan bemoeilijken.”
Hierom kan het schadelijk zijn als je jezelf vergelijkt met anderen op social media
Zijn behandelingen in een groep dan wel de juiste aanpak, gezien het risico op onderling ‘aansteken’? Visser vindt van wel: “Herstellen van een eetstoornis kun je niet alleen. In een groep kunnen patiënten leren hun eetstoornis te confronteren, om te gaan met hun triggers en de gezonde volwassene de controle teruggeven. Bovendien kan steun van iemand die hetzelfde doormaakt helpen bij herstel.”
Hulscher stelt dat er meer onderzoek nodig is om hier duidelijkheid over te krijgen. “Er is nog te weinig bekend over de invloed van competitie in een klinische setting. We weten simpelweg niet wat het effect hiervan op de behandeling is en of dit positief of negatief is.”
Hulschers onderzoek richt zich daarom op twee kernvragen: welke rol speelt competitie in de behandeling van eetstoornissen en neemt deze competitiedrang toe in een klinische omgeving? “Door antwoord te krijgen op die vragen kunnen we de behandeling nog beter afstemmen op wat patiënten nodig hebben.”
Bouman had wel baat bij haar behandeling in de kliniek. “In de groep kon ik niet meer ontsnappen, niks bleef onbesproken. We spraken elkaar aan op ons gedrag en dat hielp me om mijn herstel serieus te nemen.” Toch benadrukt ze dat het niet makkelijk is. “Het gaat met ups en downs, die in de groep niet altijd gelijklopen. Dat schuurt wel eens. Maar door open te zijn over wat je voelt, ook als dat competitiedrang is, kun je het echt aangaan en zijn de eerste stappen naar herstel al gezet.”
Worstel jij met eetproblemen en wil je daarover praten? MIND Korrelatie geeft individueel advies en psychische hulp aan iedereen die daarom vraagt. Dit kan anoniem, zowel telefonisch (0900-1450) als online en via WhatsApp.
Bouman is werkzaam als ervaringsdeskundige bij e-health-platform voor eetstoornissen Proud2Bme, dat online hulp biedt voor iedereen met een eetstoornis.
'Zijn dochter was veranderd van een blij jong meisje in een schaduw van zichzelf'
