Die ene teamgenoot die domineert of onzichtbaar is en die ene collega waar je liever vanaf zou zijn: binnen de familie, de voetbalclub of een organisatie is er altijd ‘die ene persoon’. Organisatiepsychologe Jobbeke de Jong geeft tips.
Hoe werkt die dynamiek en hoe kun je dit doorbreken? “Het is bijna nooit alleen maar persoonlijk”, vertelt Jobbeke, werkzaam bij Tachles. Ze schreef het boek Competente mensen incompetente teams.
Jobbeke is gespecialiseerd in de samenwerking binnen organisaties. Ze leert mensen vanuit het systeem te denken. “Bijna niets van wat er gebeurt is persoonlijk. Alles wat je voelt of ervaart, zoals een irritatie over een persoon, zegt vaak heel veel over het systeem waar je in gestapt bent”, legt ze uit.
Ze vertelt over de zondebokdynamiek. “Een groep sluit een van de leden uit door diegene te negeren, te pesten, of te laten vertrekken”, licht Jobbeke toe. “Maar als je vanuit het systeem denkt, dan weet je: het afscheid nemen van iemand lost het probleem niet op. De illusie is dat als die ene persoon er niet zou zijn, het een stuk leuker wordt.”
Jobbeke vervolgt haar verhaal: “Wat de leden niet onder ogen zien is dat het niet gaat om die persoon. Zolang we ons blijven ergeren aan iemand dan hoeven we iets anders niet onder ogen te zien.”
Ze geeft een voorbeeld. “In organisaties zie je vaak dat steeds de leider van een team moet vertrekken, omdat er altijd iets met hem of haar mankeert. Elke nieuwe leider wordt dan ook weer aangekeken, maar wat er gebeurt is dat het systeem een zondebok creëert. Zo lang als het systeem bezig is om te focussen op de incompetente leider, hoeft het team zich niet bezig te houden met de samenwerking. Geen enkele leider zou geschikt zijn, zolang die dynamiek dominant is.”
Pesten gebeurt niet alleen op school: 'Juist ook vaak op de werkvloer'
In groepen worden vaak automatisch personen onderverdeeld in stereotype rollen. “De zielepoot, de informele leider, de zeiker, de criticus, de extra- en introverte: we labelen elkaar in stereotypen.”
Een oorzaak hiervoor is lastig te benoemen, maar wat niet helpt, zijn onduidelijke doelen en rollen. “Organisaties kijken vaak naar de zondebok om het op te lossen. Terwijl dat júist niet de persoon is die de dynamiek kan keren.”
Hoe los je dit dan wel op? Jobbeke geeft een aantal tips, maar benadrukt eerst: “Dit vraagt veel volwassenheid van de leden en de bereidheid om in de spiegel te kijken met elkaar. Kijk ook goed naar jezelf: stel dat ik Kees irritant vind omdat hij altijd kritiek heeft. Dan moet ik ook in de spiegel kijken: hoe ga ik om met mijn kritische geluid? Ik laat het ook steeds aan Kees over.”
Systeemdynamiek zorgt ervoor dat een groep bepaald gedrag kan uitbesteden aan iemand. Zo zegt ieders gedrag iets over de systeemdynamiek, dus ook je eigen gedrag.
Over naar de tips. Ten eerste, ga nog niet direct focussen op ‘die ene persoon’, maar: “Bouw een fundament op met elkaar. Hebben we helder wat onze taken zijn en wie waar verantwoordelijk voor is? Hebben we duidelijke hiërarchische lijnen? Zorg dat het fundament goed staat. Dat is een voorwaarde voor echte veiligheid.”
Kijk vervolgens naar de dynamiek, tipt Jobbeke. “Herkennen we patronen en waarin herkennen we deze? Is er bijvoorbeeld altijd wel iemand die het lulletje rozenwater is? Als we kunnen stellen dat Klaas het nu is, en Marieke vorig jaar, kunnen we dan nieuwsgierig zijn naar hoe dat zou voortkomen uit de dynamiek? Let wel: de meeste teams hebben hier uiteindelijk begeleiding voor nodig, omdat ze vaak beleerd zijn met het leggen van de schuld op iemand.”
Dat is dan ook haar volgende tip: “Lukt het niet, laat je dan goed begeleiden. Mensen denken vaak aan een kleurenprofiel opstellen of individuele feedbacktrainingen, maar alleen dat lost het niet op, omdat dit enkel ingaat op de persoonlijke eigenschappen van de leden. Dat werkt niet, omdat dit soort gedoe voortkomt uit de interactiepatronen uit het systeem als geheel: oftewel de systeemdynamiek. Mensen moeten leren waar ze wel moeten beginnen. Het is een investering.”
Nieuw onderzoek liegt er niet om: we jokken veel vaker op de werkvloer dan we denken
