Geld lenen aan vrienden: begin er nooit aan, is het vaak devies. Maar ook zonder de portemonnee te trekken, praten we niet graag over geld. Zeker als de inkomstenverschillen groot zijn. Wat maakt dat zo ongemakkelijk?
Heb je dat ene Tikkie van vijf euro (nog) niet terugbetaald? Lijkt misschien geen prangend probleem, maar dat is het volgens financieel psycholoog Anne Abbenes vaak wel. “Daar lopen hele vriendschappen op stuk.”
Dit artikel is onderdeel van het LINDA.-dossier over geld. Meer weten?
In de film Friends With Money maakt Olivia (Jennifer Aniston) onderdeel uit van een vriendengroep waarin serieus geld rondgaat. Zelf is ze, single en schoonmaakster, op een veel lager niveau van welvaart blijven steken. Als ze een rijke vriendin vraagt of ze geld mag lenen om ook een lesje bij de personal trainer te pakken, krijgt ze een verbaasde reactie: “Maar je bent de enige van mijn vrienden die niet sport.” De vriendin realiseert zich niet dat Olivia geen trainer heeft omdat ze óók de enige is die dat niet kan betalen.
Een pijnlijk maar accuraat voorbeeld van hoe belevingswerelden uit elkaar kunnen lopen wanneer de ene vriend wél steeds meer gaat verdienen en de ander niet. Daarover praten, doen we meestal niet. Of we nu tot de arme of rijke tak behoren. “Hoe dichter iemand bij je staat, hoe moeilijker het is”, zegt Abbenes. “De meesten van ons zijn opgegroeid met het idee dat het not done is om over je inkomen te praten: geld is eigenlijk het laatste taboe.”
Met de inkomstenverschillen kan ook het ongemak binnen de groep toenemen. Maar als je merkt dat je na een avond met de vriendengroep prikkelbaar en mopperend thuiskomt, omdat iemand bijvoorbeeld ‘weer’ een nieuw huis heeft gekocht, moet je het waarschijnlijk toch bespreekbaar maken. “Vaak is een vriendengroep ontstaan uit mensen die in een gelijke sociale situatie zitten. Zodra dit niet meer zo is, bijvoorbeeld omdat jij een faillissement doormaakt en moet inleveren, verandert je financiële comfort zone. Dat voelt heel bedreigend, zowel voor jezelf als je vrienden.”
Hop, het spaarvarken in: zo voed je je kinderen financieel verstandig op
Als je naar ons verleden kijkt, is dat ook niet zo gek. In Nederland kreeg je (heel) vroeger de doodstraf als je schulden had. “Je werd gelijkgesteld aan dieven en moordenaars. Dan houd je je mond wel als je geen geld hebt.”
Al kwamen rijken er in volksverhalen, zoals sprookjes, ook niet goed vanaf. “Rijk stond voor inhalig en slecht: je had het goed, maar ten koste van anderen. Je hoorde dan niet meer bij de gemeenschap, terwijl iedereen een groep nodig heeft om te overleven. Of je dus rijk of juist arm bent, over geld praat je niet: dat zit in ons DNA. Daar zit een dubbele doodsangst achter.”
De angst voor uitsluiting én niet voor vol aangezien te worden, houdt ons dus tegen om over de inhoud van onze portemonnee te praten. “Dat maakt het ongemakkelijk en soms pijnlijk”, zegt Abbenes. Toch komt het er vaak wel een keer van. “Als je relatie je niet bevalt, kun je scheiden, maar je relatie met geld blijft altijd.” In welke vriendengroep je ook zit, om frustraties over niet terugbetaalde Tikkies of dure vakanties kom je meestal niet heen.
Maak je je druk om luxe etentjes met vrienden die je niet kunt betalen? Ga het gesprek op een rustig moment aan, zegt Abbenes. “Ga, zonder tafel ertussenin, bij elkaar zitten. Vertel wat je voelt, en praat alleen vanuit jezelf. Leg uit dat je niet zoveel geld hebt en dat je daardoor niet alles kunt doen.”
Maak daarbij geen verwijten. “Zeg bijvoorbeeld niet: ‘Jullie ook altijd met die dure restaurants.’ Leg de focus op je vriendschap en hoe belangrijk de ander voor je is, dan voelt niemand zich aangevallen. Je wilt heel graag met je vrienden zijn, dáár gaat het om. Waar je afspreekt, maakt je niet uit, zolang je maar samen bent. Kom vervolgens zelf met goedkopere alternatieven.”
Als je het moeilijk vindt dat je vrienden meer óf minder verdienen dan jij, kun je dat op dezelfde manier bespreekbaar maken. Praat vanuit jezelf, en leg uit waarom je dat lastig vindt. Maar wanneer je details over je inkomen en je geldgevoelens prijsgeeft, moet je wel duidelijk maken dat je niet hetzelfde van de ander verwacht. “Ze wil dat misschien helemaal niet vertellen, en kapt jou dan af omdat ze bang is dat zij ook alles op tafel moet leggen.”
Alles wat je moet weten over de nieuwe pensioenwet (in 4 vragen en antwoorden)
Als je zelf de vriend met het grotere inkomen bent, kun je ook voor de ander betalen. Wees daar wel voorzichtig mee, waarschuwt Abbenes. “Je krijgt dan een scheve relatie, en kunt al snel financiële afhankelijkheid creëren. Dat kan de ontvanger een rottig gevoel geven, maar de gever ook. Als je geregeld iets voor iemand betaalt, maar diegene koopt wel ineens wel een duur horloge, kan dat ingewikkeld zijn. De verwijten sluipen er dan snel in.”
Voor de ontvanger kan een gift eerst fijn voelen, maar toch moet ook jij er goed over nadenken. “Vind je het over zes maanden nog steeds prettig? Voel je je bijvoorbeeld nog vrij om iets te kopen in het bijzijn van de ander?”
Als vrienden financieel in de knoei zitten, overweeg je misschien om hen geld te lenen om uit dat dal te klimmen. Daar zet je soms wel de vriendschap mee op het spel, waarschuwt Abbenes. Als je er toch voor kiest, heb je twee opties. “Of je geeft het weg en houdt je mond, óf je leent een bedrag uit en stelt een overeenkomst op over de terugbetaling.” Ook dat blijft lastig, want ‘ja maar toen heb ik je geld geleend’, is dan verboden. “En wat gebeurt er als iemand de overeenkomst niet nakomt? Is het dan einde vriendschap?”
Ook een klein bedrag – voor dat ene biertje – kan al voor frictie zorgen. Zolang het teruggestort wordt, is er niets aan de hand. “Maar vijf euro vergeten: daar lopen hele vriendschappen op stuk. Mensen voelen zich dan aangevallen binnen hun eigen groep, en als persoon niet serieus genomen.”
Dit artikel is onderdeel van het LINDA.-dossier over geld. Meer weten?
Maaike shopt als zzp'er voor een hypotheek: ‘U zit een beetje gevangen, hè?’
