Hartchirurg Jolanda Kluin is sinds begin dit jaar afdelingshoofd cardio-thoracale chirurgie in het Erasmus MC in Rotterdam. Ze is de eerste vrouw die aan het roer staat van een dergelijke afdeling in Europa.
Toen Kluin begon, waren er bijna geen vrouwen in dit vakgebied te vinden. Dat is inmiddels veranderd. “In de hogere lagen heeft dat meer tijd nodig.”
In de jaren negentig ziet Kluin als coassistent voor het eerst de binnenkant van een operatiekamer. “Toen besefte ik al snel: ‘Wow, dit is het.’” Na wat omzwervingen komt ze uiteindelijk bij de hartchirurgie terecht. Een klein specialisme waar weinig opleidingsplekken voor zijn, maar Kluin laat zich daardoor niet tegenhouden. Het hart, daar moet ze zijn. “Het is technisch mooi en fijn werk. Elke dag leggen we het hart stil, en dan gaat het aan het einde van de operatie weer kloppen. Dat blijft iets magisch. En het is met name de technische moeilijkheid die het vak heel uitdagend maakt.”
Enkele jaren geleden is Kluin al een pionier door de eerste vrouwelijke hoogleraar in de geschiedenis van de hartchirurgie te worden. Op dit moment geeft ze leiding aan een onderzoek naar een zacht robothart, dat mensen die vanwege hartfalen een donorhart nodig hebben mogelijk kan helpen. Dit project heeft deze week elf miljoen euro subsidie gekregen.
Sinds februari is ze ook nog eens afdelingshoofd cardio-thoracale chirurgie in het Erasmus MC in Rotterdam. Ze is daarmee weer de eerste vrouw die leiding aan een team hartchirurgen geeft in Europa. “Wel met een kleine slag om de arm”, zegt Kluin. “Het kan zijn dat er ergens nog een kleine afdeling is in een klein land waar wél een vrouw aan het roer staat. Maar in de grote landen en de belangrijke klinieken niet. Ook in Duitsland niet, waar veel goede vrouwelijke chirurgen zijn. En dat is eigenlijk wel heel bijzonder.”
Nederlandse Zorgautoriteit: 'Sluiten kinder hartchirurgie is risico voor zorg in regio'
Haar aanstelling voelt zo extra speciaal, zegt Kluin. Als voorzitter van de vrouwencommissie van de European Association of Cardiothoracic Surgery merkt ze dat vooral het zuiden op het gebied van emancipatie nog een lange weg heeft te gaan. “In Italië hebben vrouwen het bijvoorbeeld een stuk lastiger dan in Nederland. Mannelijke artsen zijn het daar nog veel minder gewend om een vrouw als volwaardig hartchirurg te zien. In Nederland is dat niet meer zo, denk ik. Die discussie hebben we hier wel een beetje gehad.”
Als Kluins opleiding tot hartchirurg in 2000 begint, zijn er helemaal geen vrouwelijke assistenten of stafleden. Ze is destijds de enige. “Ik heb dat overigens nooit als vervelend ervaren. Ik ben ook niet activistisch in die zin. Ja, het was een witte mannen wereld, maar ik vond het er heerlijk. Pas als je in de hogere lagen komt, merk je dat het lastiger is om bepaalde posities te bereiken.”
Bijvoorbeeld als je, net als Kluin, moeder bent van vier kinderen. “Toen ik zwanger was van de jongste, heeft een leidinggevende letterlijk tegen collega’s gezegd: ‘Dan ben je niet geschikt als afdelingshoofd.’ Dus zwangerschap blijft iets ingewikkelds. Je bent er dan toch even uit, want ja, dat kan niet anders. Je voelt dat dit in de bovenlaag, waar het old boys network zit, nog als een nadeel wordt gezien. Niet eens bewust, maar daar zit wel een unconscious bias. Ze kiezen dan eerder iemand uit hun eigen netwerk, en dat is toch meestal een man.”
Interventiecardioloog Yolande over behandeling vrouwenhart: ‘We maken stappen maar zijn er nog lang niet’
Vrouwen beseffen volgens Kluin vaak niet dat de grote beslissingen in zo’n netwerk worden genomen. “Ik veralgemeniseer nu hoor, maar wij vrouwen denken eerder aan een extra operatie of onderzoek dan aan netwerken. Je hebt een uitspraak: ‘netwerken is werken’, en dat is echt zo. Je moet jezelf onder de aandacht brengen, hard werken alleen is niet genoeg.”
Op haar positie kom je niet zomaar terecht, weet Kluin. “Vroeger zeiden ze al: achter een sterke man staat een sterke vrouw. Nou, bij ons is dat andersom. Mijn man is natuurfotograaf – en hij werkt dus ook – maar heeft thuis veel meer gedaan dan ik. Dus de opofferingen zitten dus niet zozeer bij mij.”
Tegelijkertijd blijkt uit onderzoek dat mannen ook eerder het voordeel van de twijfel krijgen. Kluin: “In een sollicitatiecommissie wordt bij een man zonder ervaring toch eerder gedacht: ‘Maar hij heeft wel de juiste instelling.’ Terwijl bij vrouwen eerder wordt gezegd dat ze eerst maar iets meer ervaring op moeten doen. Dus daar zit ook een bepaalde ongelijkheid in.”
Marjon (47) is vrachtwagenchauffeur: 'Het zit in mijn bloed'
Inmiddels zit Kluin een halfjaar op haar plek. Wat zijn haar doelen voor de afdeling? “Ik wil dat iedereen zich gehoord en gezien voelt, en de ruimte voelt om eigen ideeën en inzichten te delen. Dus in die zin sta ik echt voor inclusie. Diversiteit is in zijn algemeenheid – dus of het nu over kleur of geslacht gaat, maakt niet uit – heel goed voor een organisatie. Ook de manier waarop je patiëntenzorg aanbiedt, wordt daar beter van. Iedereen kijkt toch weer met andere ogen naar een kwestie of probleem.”
Afgelopen verkiezingen stond ze voor de ChristenUnie op de lijst voor de Eerste Kamer. “Nu ik wat ouder ben, wil ik me toch ook graag bezighouden met het grotere geheel. Dat doe ik nu al in het ziekenhuis, maar als je verder de wereld in wilt, kom je al snel bij de politiek uit. Ik ben er ingerold vanuit mijn achtergrond in de zorg, maar het gaat mij eigenlijk met name om het klimaat en de natuur. Ik wil de wereld voor mijn kinderen goed achterlaten.”
Ze haalde de Kamer uiteindelijk nèt niet. “Eigenlijk is dat helemaal niet erg, want het kwam tegelijkertijd met deze nieuwe functie. Maar ik ben binnen de partij nog steeds actief bezig met de partijvisie.” Of ze zich over vier jaar weer verkiesbaar zal stellen, weet ze nog niet. Wel heeft ze nog een tip voor jonge mensen die het willen maken in een wereld waar ze de minderheid zijn. “Ga er niet vanuit dat ze je wel zien zolang je maar genoeg je best doet. Maak tijd vrij om aan je netwerk te bouwen en zeg niet overal ‘ja’ op. Maak de afweging wat écht belangrijk is: dan worden je ‘ja’s’ ook meer gewaardeerd.”
Waarom feminisme voor veel vrouwen (en mannen) een lastig woord blijft
