Phishing mails, nep-app’jes, frauduleuze websites: (online) oplichting zit in een klein hoekje. Hoe herken je het? Wat kun je doen om het te voorkomen? En waar kun je terecht als het tóch is misgegaan?
Marianne Junger, hoogleraar Cyber Security, Cyber Crime and Bullying aan de Universiteit Twente, geeft tips.
In mei werd een Nederlandse vrouw gebeld door haar huilende zoon. Hij zou een motorongeluk hebben veroorzaakt en meteen geld moeten overmaken, anders zou hij worden opgepakt. De moeder hoorde de snikkende stem van haar zoon en kreeg vervolgens een advocaat aan de lijn die uitlegde wat ze moest doen, vertelde ze aan RTL Nieuws.
Op het moment dat ze het geld wilde overmaken, kwam haar zoon nietsvermoedend binnenwandelen. Toen besefte ze: dit is nep. Ik word opgelicht. De oplichters hebben de stem van haar zoon nagebootst door middel van kunstmatige intelligentie. Zo ver kan het dus gaan. “Er zijn zoveel verschillende vormen van cybercrime. Het is heel belangrijk dat mensen er meer kennis over vergaren. Dat is mijn eerste advies”, vertelt Junger aan LINDA. ‘Voice cloning’ komt steeds vaker voor in de Verenigde Staten.
Cybercriminelen persen ziekenhuis af en publiceren foto's borstkankerpatiënten
Ze vervolgt: “Je moet proberen op de hoogte te zijn van de fraudetrends. Daar kunnen media aan bijdragen om erover te vertellen en ik vind dat de overheid meer informatie moet verschaffen. Berichten, mails of belletjes kunnen heel bedreigend en schokkend zijn. Ik kan me voorstellen dat je als ouder in paniek raakt. Het is belangrijk te weten dat het bestaat. Boeven zijn origineel en kunnen van alles verzinnen.” Instanties adviseren om een codewoord af te spreken met jouw kind. Mocht je gebeld worden en het vermoeden hebben dat het om voice cloning gaat, kun je het daarmee proberen te controleren.
De app’jes van een zogenaamde vriend of familie in nood komen steeds vaker voor. Hoe kun je doorhebben dat dit niet jouw dochter, zoon of zus is? “Als je onder zulke druk wordt gezet, zal het vast niet kloppen. Gaat het over geld dat meteen moet worden overgemaakt, dan moeten meteen alarmbellen afgaan. Je kunt dan het beste het oorspronkelijke, echte telefoonnummer bellen van jouw bekende. Zo kom je er snel genoeg achter of je wordt opgelicht.”
In Nederland krijgt 15,7 procent te maken met oplichting. De meest voorkomende vorm – 10 procent – is aankoopfraude, vertelt de hoogleraar. “Dat is jammer, want je kunt altijd even de link van de website checken, zoals bij scamadviser.com of checkjelinkje.nl, aangeboden door de politie. De site bekijkt of de link redelijk te vertrouwen is of op een zwarte lijst staat. Ook moet je goed je verstand blijven gebruiken. Krijg je een mail van bijvoorbeeld bol-com, dan klopt dat waarschijnlijk niet, al is het maar zo’n klein verschil. Er moet meer uitleg komen over wat een goede of foute URL of e-mailadres is.”
Vertrouw je een mail of sms van bijvoorbeeld de bank niet, bekijk dan welk e-mailadres of telefoonnummer op de site van jouw bank staat vermeld. Vaak hebben banken ook een speciaal nummer voor fraudegevallen “Bel dit nummer en vraag of het bericht klopt. Wees altijd alert, ook al ziet het er vertrouwelijk uit.”
Ben je erin geluisd of weet je zeker dat je wordt opgelicht, doe dan aangifte bij de politie. “Je kunt ook bij de Fraudehelpdesk terecht, die kunnen je helpen met vervolgstappen. Per type fraude wisselt het wat voor tips er zijn. Is het via appen of bellen gegaan, rapporteer dan het nummer van de afzender op WhatsApp.”
Hoofdredacteur Yeliz werd gehackt: 'Ik moest 500 euro betalen om mijn Insta terug te krijgen'
Ter preventie kun je het beste zo min mogelijk data vrijgeven op sociale media. “Mensen zijn makkelijk in het delen van allerlei data. Mijn zoon had zijn 06-nummer onder zijn handtekening staan in zijn email en kreeg phishing berichten. Door gegevens niet te delen of af te schermen, kun je het al voor een deel voorkomen.”
Wat Junger betreft moeten prepaid simkaarten de deur uit. “Bij een prepaid kaart hoef je niet eens een ID achter te laten. Op die manier kunnen oplichters een telefoonnummer gebruiken zonder dat de gegevens van de eigenaar ergens staan opgeslagen. Zonder prepaid simkaarten kunnen eigenaren altijd makkelijk gevonden worden.”
Ze benadrukt nogmaals dat informatie verspreiden van groot belang is. “Deel uitleg, kennis en verhalen over oplichting met anderen. Wijs andere ouders en ouderen op het bestaan van dit soort mails, berichten en belletjes. Nu worden nog te veel mensen opgelicht. Dit moet minder.”
Dit artikel verscheen eerder op LINDA.nl in juni 2023.
Marlou (29) werd opgelicht: 'Hele rekening werd leeggehaald met één betaalverzoek'
