Tomatensaus zonder tomaat, maar wél een ‘Italiaanse’ vrouw op de verpakking die roert door een pan vol verse groenten. De voedselindustrie doet er alles aan om de consument te misleiden, weet Teun van de Keuken (52).
In de twintig jaar dat de journalist werkte voor het programma Keuringsdienst van Waarde heeft hij de meest schrijnende productieprocessen gezien. In zijn boek De mens is een plofkip strijdt hij tegen de voedselindustrie.
Wanneer je denkt dat bedrijven hun best doen om een zo gezond mogelijk product aan de consument te verkopen, heb je het mis. Mind you: 80 procent van de supermarktproducten is ongezond. De voedselindustrie heeft dollartekens in z’n ogen. Het draait om winst maken. Meer consumeren betekent meer spenderen, dus is voedsel tegenwoordig zó ultrabewerkt, dat je niet kunt stoppen met eten. Dat consumenten ziek kunnen worden, neemt de voedselindustrie voor lief.
In De mens is een plofkip schrijft Van de Keuken dat het afgelopen moet zijn met het misleiden van de plofkip, eh, mens. Of is de mens in de ogen van de voedselindustrie vooral een consument? Daar lijkt het wel op, vindt Van de Keuken. “Ik heb veel misstanden in de voedingsindustrie gezien. Mijn boek gaat over voeding waar eigenlijk niks in zit en waar we overgewicht en ziektes van krijgen”, vertelt hij aan LINDA.
Mensen denken bij ongezond eten snel aan een snack uit de muur, maar daar zit het probleem niet, legt Van de Keuken uit. “Bijna alles in de supermarkt is ongezond en ultrabewerkt. De echte voedzame bestanddelen zijn eruit gehaald en vervangen door olie, vet, suiker, zout en andere toevoegingen.”
Hij deelt een voorbeeld. “Ik ben ooit op een vakschool voor mensen die in de voedingsindustrie willen werken mee geweest naar ham-inspuit-les. Sommige ham uit de supermarkt bestaat voor 70 procent uit varkensvlees. Hoe kan dat zo weinig zijn? Ze spuiten er zoveel water erin, dat zo’n ham opblaast en twee keer zo groot wordt. Dan voegen ze stoffen toe zodat het niet uit elkaar valt, plakt of kleeft en smaakstoffen, zodat het weer naar ham smaakt. Denk maar aan een plakje boterhammenham in de supermarkt, dat glimt helemaal door het vocht en de toevoegingen. Mensen denken daardoor dat het lekker vers is, maar nee. Dit is het product dat ik écht nooit meer zal eten sinds die programma’s.”
‘Een mens kan toch zelf wel beslissen wat-ie koopt en eet?’, is wat Van de Keuken vaak hoort. “Dat is om twee redenen nogal moeilijk. Allereerst hebben wij er niet allemaal weet van wat er in de producten zit. Je zou denken dat gewone producten als ham, tomatensoep of brood goed zouden zijn, maar dat valt vies tegen. Dat vergt veel kennis.”
Voor zijn boek is Van de Keuken in gesprek gegaan met experts. Zo ook met bioloog en onderzoeker Renger Witkamp van de Wageningen University & Research. “Vanuit ons oerbrein heeft de mens een enorme behoefte aan calorieën”, weet Van de Keuken door zijn gesprek met Witkamp. “Het is niet zo dat als we iets calorierijks zien, we het niet willen. Het is juist het omgekeerde. Dit blijkt al uit de tijd van de jagers en verzamelaars. Er was een voedselschaarste, soms konden ze dagen geen eten vinden. Een bizon was een goede buit, want door het vet en de calorieën konden ze er even mee voort. Maar nu zijn er zoveel bizons, op iedere hoek zit er een. Elke keer eten we hem op. Onze suikerspiegel gaat omhoog en dan krijgen we er nog meer zin in.”
5 x waarom we volgens Teun van de Keuken in de maling worden genomen door de voedselindustrie
En dat is precies waar de voedselindustrie op inspeelt. “Uit onderzoek blijkt dat onze hersenen van suiker, vet en zout oplichten, op dezelfde manier als onze hersenen reageren op drugs. De industrie ontwikkelt de producten zo dat die té lekker, maar niet verzadigend zijn. Dat betekent dat je lang door kan eten. Mede door alle marketing ontkom je er niet aan. We zijn weerloos. Dat maakt dat wij als een kleine David tegen een hele grote Goliath moeten vechten.”
“In de jaren 60 had bijna niemand overgewicht”, zegt Van de Keuken. “Nu heeft 50 procent van de bevolking overgewicht en 15 procent obesitas. De artsen die ik heb gesproken zien dit ook terug in hun spreekkamers. Kinderartsen zien tieners die door hun heupen zakken. Overgewicht kan leiden tot hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en bepaalde vormen van kanker. De cijfers blijven stijgen. Wie gaat straks al deze mensen opvangen in de zorg? Na de jaren 60 is er niet een nieuw mensensoort zonder ruggengraat neergedaald. Wat wel is veranderd, is de omgeving. Die is, zoals voedingswetenschapper Jaap Seidell het noemt, obesogener (dikmakend) geworden.”
Wie dat kan veranderen? “Het is een drietrapsraket. Het individu kan er iets aan doen, maar die is zoals gezegd weerloos. Bedrijven zou je op hun verantwoordelijkheid kunnen aanspreken, maar het blijkt wel dat ze niet op aarde zijn om ons gezond voedsel te geven, maar om hun aandeelhouders tevreden te houden en winst te maken. Dan komen we uiteindelijk uit bij de overheid. Door 10 jaar neoliberaal beleid is de weg vrijgemaakt voor bedrijven. De overheid heeft een zorgplicht voor haar burgers en moet wetten maken en regels handhaven die ze gezond houden. Mijn appèl is aan de overheid, om de omgeving gezonder te maken.”
Van de Keuken maakt het concreet: “Maak groente en fruit goedkoper en maak ongezonde dingen juist duurder. De omgeving van scholen moeten gezonder, en ik ben voorstander van een warme, gezonde lunch invoeren op school, gefinancierd door de overheid. Dan eten kinderen in ieder geval één voedzame maaltijd op een dag.”
Groot deel ouders niet enthousiast over schoollunch kind: 'Bepaal zelf wat mijn kind eet'
Naast zijn oproep aan de overheid, nodigt Van de Keuken in zijn boek alsnog burgers uit om als collectief in actie te komen om het systeem te veranderen. “We moeten meer politiek denken, er is meer mogelijk. We zijn allemaal onderdeel van de maatschappij. Je hebt wel degelijk inspraak. Ouders kunnen naar de school stappen dat ze willen dat de frisdrank- en snoepautomaten verdwijnen, of naar de supermarkt dichtbij school en vragen waarom de frikandelbroodjes preciés op het moment van de schoolpauzes in de korting liggen.”
Voor zijn kinderen kookt hij al jaren gezond en voedzaam. Van de Keuken vertelt hoe je als ouders kunt beginnen voedzaam voor je kinderen te koken. “Allereerst: dit proces kan met frustratie gepaard gaan. In het begin wilden ze het niet en vonden ze het niet lekker. Als je het vaak genoeg blijft aanbieden, komt het vanzelf. Probeer ruzie te vermijden en hou vol. Wissel af in de gezonde dingen, en kook gewoon met echte ingrediënten.”
Mocht je niet thuis zijn in de wereld van ingrediënten, weet Van de Keuken waar je op moet letten: “Kijk op de achterkant en niet op de voorkant. Zie je allerlei rare namen? Dan weet je al dat het mis is, dan is het samengesteld uit van alles en nog wat. Eigenlijk weet je al dat het niet goed is als je de ingrediënten moet opzoeken. Heb je ooit een ingrediëntenlijst op een broccoli of een ui gezien?”
Van de Keuken laat zijn kinderen warm lunchen. “Ik maak wat meer in de avond, en dan krijgen ze in een thermospot warme lunch mee naar school. Voedingswetenschapper Jaap Seidell vertelde dat kinderen twee ons groenten per dag moeten eten. De helft van de aanbevolen hoeveelheid krijgen mijn kinderen nu al bij de lunch, in plaats van al die groenten in een klap in de avond te moeten eten. Dan krijg je nog meer frustratie.”
Met De mens is een plofkip hoopt Van de Keuken mensen bewust te maken van het winstoogmerk van de voedselindustrie. “Ik ben blij verrast dat het boek een succes blijkt te zijn. Mensen zijn kennelijk blij dat het gezegd wordt. Voortaan letten ze meer op bij het boodschappen doen. Dan blijft het dus wel bij het individuele niveau. Dat is goed, maar het levert niet de grote verandering op die ik uiteindelijk wil.
Ik hoop dat mensen actiever worden in hun rol in de maatschappij. Dat we massaal niet meer pikken overspoeld te worden met rommel. Hoe ongezonder de omgeving, hoe meer dat de norm is. Ik zou willen dat we de norm kunnen veranderen. Dat we naar 50 procent gezonde producten in de supermarkt gaan. Laten we ons bevrijden en genieten van echt eten.”
De mens is een plofkip is nu overal verkrijgbaar.
Teun van de Keuken probeert 7 populaire diëten: 'Stond ik een wortel af te wegen'
