Ellen Heijmerikx groeide op in een zeer strenge geloofsgemeenschap. Wanneer haar broer vertelt dat hij zonder schuldbesef drie moorden heeft gepleegd, vraagt ze zich af of ze tot eenzelfde daad in staat zou zijn.
“Als kind mocht ik eigenlijk niet bestaan, en ik noem dat een vorm van geweld. Dat beschadigde kind draag ik nog steeds in me.”
Heijmerikx (60) groeide op in Beverwijk, waar haar gezin lid was van de Noorse Broeders, tegenwoordig de Christelijke Gemeente Nederland. Ex-leden spreken van een gemeenschap met sektarische trekken, en ook Heijmerikx schreef al twee autobiografische romans over haar vertrek en de aantrekkingskracht van dit zeer orthodoxe geloof. Broer, moordenaar baseerde ze op het leven van haar broer. “Uiteindelijk zit ik meer in het boek dan hij – ik trek zijn verhaal naar me toe om te vertellen wat ik wil.”
Als twintiger verliet haar broer de gemeenschap omdat hij “een echte vrouwenverslinder” was, vertelt Heijmerikx. “Dat ging niet bepaald samen met de roeping. Na zijn vertrek bleef de verering van de broeders nog even hangen, maar later sloeg dat radicaal om. Hij zei altijd dat ze alleen maar uit waren op geld en dat hij hen wel even zou laten zien dat hij kon slagen in het leven. Hij wilde op eigen kracht rijk worden, dat was zijn voornaamste drijfveer. En uiteindelijk is dat ook gelukt – je moet alleen niet vragen hoe.”
Haar broer verhuisde naar Belize, waar hij op een schiereiland zelf een villa op palen bouwde: het soort leven waar hij altijd van had gedroomd. Tot hij thuis door drie mannen werd overvallen en een mes in zijn rug kreeg. Hij overleefde de inbraak maar net. Een jaar later vertelt hij zijn zus dat zijn belagers niet meer in leven zijn, en dat hij daarvoor verantwoordelijk is.
“We zaten op zijn veranda en hij had een beetje te veel gedronken. Hij pakte zijn pistolen en keek me aan met een blik die ik nooit meer vergeet. Hij zei: ‘Als er mensen zijn die je dwarszitten, los ik het voor je op.’ Ik werd er helemaal bang van en dacht: waar heb je het over? Je kunt toch niet naar Nederland komen met pistolen in je koffer? Verder zei ik niet zoveel. Ik wist al over de overval, maar vervolgens vertelde hij me pas voor het eerst over de moorden. Het was alsof ik een emmer koud water over me heen kreeg.
Ik stelde nog wel wat vragen, maar het gekke is dat ik niet meer zo goed weet wat. Ik kwam in een soort rare, passieve toestand terecht. Wel stond meteen vast dat ik achter hem stond. Ik dacht niet: ik ga naar de politie, al heeft dat daar trouwens ook geen zin. Pas in Nederland dacht ik: ben ik medeplichtig als ik mijn mond houd? Omdat ik zo’n hechte band met hem had, was het bijna alsof ik het zelf had gedaan. Ik voelde me besmeurd.”
Meredith Greer over rouw en verdriet als niemand het ziet: 'Het maakt heel eenzaam'
Heijmerikx was al van plan een derde roman te schrijven, deze keer over de gevolgen van opgroeien in een strenge geloofsgemeenschap. Als haar broer in 2014 over de moorden vertelt, weet ze dat het boek over hem moet gaan. Elk jaar gaat ze naar hem toe en stelt ze hem vragen. “Hij wilde niet alles kwijt, bijvoorbeeld niet hoe hij het had gedaan. Wel vertelde hij dan hoe in Belize een lijk werd weggewerkt. Door de manier waarop hij het beschreef, wist ik: dit ligt heel dicht bij jou. Die delen zijn de fictie geworden in mijn verhaal, zodat ik toch zo diep mogelijk in mijn broer als personage kon kruipen.”
De twee hebben een hechte band, maar als hij terminaal ziek blijkt, zijn ze in 2020 voor het eerst weer voor langere tijd samen. Heijmerikx reist af naar Belize om voor hem te zorgen en werkt ondertussen verder aan haar boek. Eerder wilde hij dat ze hem daarin onherkenbaar zou maken. “Totdat hij ineens zei: ‘Ellen, schrijf het maar gewoon op, want ik ga toch dood.'”
Ze vertelt hem dat ze zijn verhaal niet mooier of lelijker zal maken dan het is. Wel zal ze al zijn – en haar eigen – karaktertrekken in het boek uitvergroten. “Het was een charismatische man, maar ook een macho die de superioriteit die hij als jongetje aangeleerd heeft gekregen, nooit heeft losgelaten. Wanneer hij begon te praten over hoe de wereld in elkaar stak, kon je beter je mond houden. Ik hield sowieso meestal mijn mond bij hem.”
Als de twee tijdens de laatste fase van zijn leven lang samen zijn, merkt Heijmerikx dat ze terugvallen in oude patronen. Ze verzorgt hem, doet zonder morren wat hij haar opdraagt en laat zijn monologen gedwee over haar heenkomen. Hij deelt ondertussen eerder bevelen uit dan dat hij vragen stelt. “Ik gleed terug in die dienende, onderdanige rol en hij was weer die superieure broeder. Toen wist ik: o, dít moet ik opschrijven. Dit is de kern.”
Ze beschrijft haar broer ook wel als het ‘laatste restje man dat mij er nog steeds onder wil houden’ – het laatste restje van de Noorse Broeders. In het boek vertelt ze hoe ze als jonge vrouw de gemeenschap verliet voordat er aanzoeken konden komen: ‘Hoe kon ik nee zeggen als ik nooit had geleerd nee te zeggen? Hoe kon ik iemand teleurstellen terwijl ik juist had geleerd nooit teleurstelling te wekken? Hoe kon ik opeens een eigen wil hebben?’
Gevoelens waren onderschikt aan de roeping, legt ze uit. “En ik kon er niet meer tegen. Ik verdroeg de broeders niet meer en mijn vader ook niet. Veertig jaar later voel ik me nog steeds meer op mijn gemak bij vrouwen. Ik heb geleerd om altijd drie passen afstand te houden van het andere geslacht, ik ging nauwelijks met ze om. Als mannen me nu vertellen ‘het zit zo’, ben ik nog steeds geneigd me naar hen te voegen. Ook al denk ik: ‘Jongen, je lult uit je nek.’ Die schijnheiligheid, daar moet ik echt vanaf. De vrouw ís geen hulp van de man, we zijn allemaal gelijk. Dat is mijn belangrijkste boodschap.”
Maral Noshad Sharifi vluchtte uit Iran: 'Een deel van mijn ouders is toen gestorven'
In het broederschap dat Heijmerikx beschrijft, staan vrouwen op een onmogelijk hoog voetstuk, waar ze onder geen beding van af mogen vallen. “Achter het verhaal over liefde zit een enorme hel van verdoemenis en straf. Ieder moment kon Jezus op aarde verschijnen om zijn bruid te komen halen, daar moest je altijd op voorbereid zijn. Eén smetje was al genoeg om je hier te laten. Je moést volmaakt zijn, en daar komt als kind zoveel angst bij kijken.
Het eerste waar ik na mijn vertrek mee moest afrekenen, was die angst. Mag ik niet vloeken? Dan zeg ik nu ‘godverdomme’, tien keer achter elkaar. Ben ik ergens bang voor, al is het iets kleins? Dan doe ik het dus wel. Zodra je die angst aanpakt, verlies je je geloof in een god. Of tenminste, in mijn geval.”
Op de omslag van het boek staat een foto die Heijmerikx van zichzelf heeft gemaakt. Over haar gezicht vallen schaduwen die lijken op tralies. “Na mijn vertrek had ik mijn leven al snel op de rit. Maar die schaduw die je daar ziet, zit er wel degelijk tot het einde van mijn leven. Tegelijkertijd is het nu een schaduw – het zijn geen tralies meer, ik ben niet meer in de gevangenis.”
Haar broer heeft geen spijt van zijn daden, en na het aanhoren van zijn verhaal vraagt Heijmerikx zich af of ze zelf ook in staat is tot moord. De twee delen immers hetzelfde gecompliceerde verleden. In Nederland vraagt ze andere ex-leden of ze fysiek of geestelijk geweld hebben ervaren, en hoe dat trauma doorwerkt in hun leven. “Allemaal blijken we hetzelfde verhaal te hebben: we zijn lieve, harmonieuze mensen die alles overhebben voor hun naasten. Maar als iets het beschadigde kind in ons triggert, komt er een excessieve woede naar boven die buiten proportie is.
Als je opgroeit in een geloof waarin alles zwart wit is, wordt er verwacht dat je het kwade in jezelf vermorzelt. Je moet leven volgens een streng regime en alle gevoelens die daar niet in passen, doden. De liefde van je ouders is niet onvoorwaardelijk. Als kind mocht ik eigenlijk niet bestaan, en ik noem dat een vorm van geweld. Dat beschadigde kind draag ik nog steeds in me. En wanneer zij geraakt wordt, kan ik verblind zijn door een enorme woede.”
In het broederschap wordt de buitenwereld als “slecht en verdorven” gezien. Heijmerikx ziet hierin een verklaring voor haar broers gebrek aan wroeging. “Als gelovige maakt die overtuiging jou uitverkoren. Superieur. Buitenstaanders zijn eigenlijk niets waard. Weet je nog toen er een journalist bij een kerk in Urk stond en een auto hem omver probeerde te rijden? Nou, dat dus. Dat is exact wat mijn broer ook heeft gedaan. Als iemand ‘van buiten’ je lastigvalt, reken je er op die manier mee af. Ik draag dat ook nog in me. Alleen doe ik er onderzoek naar en misschien is dat het verschil.”
Caroline O'Donoghue: 'Soms diagnosticeren we mannen liever als psychopaten dan mensen'
Pas aan het einde van zijn leven gaat ze steeds vaker en feller tegen haar broers dominantie in. ‘Ik word een slecht mens als ik hier blijf’, zegt ze tijdens een telefoongesprek met haar man in Nederland. Waar was ze bang voor? “Ik was kwaad over dingen die hij niet goed had geregeld en sprak me vaker uit over zijn lompe gedrag. Ondertussen werd hij steeds zwakker. Als ik langer was gebleven, was ik geëxplodeerd. Dat betekent niet dat ik hem met een mes bij de strot had gegrepen, maar ik was wel ontploft.”
Ze besluit te vertrekken. “Ergens was dat ook een manier om af te rekenen met die eindeloze, onderdanige zorgzaamheid van mij. Hij wilde heel graag dat ik bleef, maar ik ben toch gegaan. Hij nam me dat niet kwalijk, want tot zijn dood heeft hij me iedere avond gebeld.”
Tijdens een van die videogesprekken laat Heijmerikx’ broer in het boek een briefje zien, waarop staat: Jij schiet niet iemand voor zijn kop, Lange. Jij bent er niet zo een. “Dat komt uit mijn duim, hij heeft dat nooit geschreven. Wel was er aan het einde een brief, met een hartje erop. Ik denk wel dat hij het had kunnen zeggen, van: ‘Doe niet zo gek, wat ik gedaan heb, zou jij niet doen.’ Ik kan me het overigens ook niet voorstellen, maar ik sluit het toch niet uit.”
‘Broer, moordenaar’ van Ellen Heijmerikx is nu verkrijgbaar.
Maddy Stolk wil Indisch zwijgen doorbreken: 'Ergens denk ik dat mijn oma wist dat ik dit zou doen'
