“Ineens is alles anders en dat zorgt voor een enorme ontwrichting van het leven, op alle niveaus”, legt de rouwbegeleider uit. “Naast de schok die je bij elk overlijden ervaart, gaat onverwacht verlies vaak gepaard met extra effecten. De een gaat zichzelf eindeloos vragen stellen in een poging het te begrijpen (de ‘had ik maar’ en ‘wat als’-vragen), de ander krijgt last van fysieke klachten die ze nog nooit eerder ervaren hebben. Daar kun je van schrikken en dat draagt weer bij aan de paniek die er al was.”

Paniek

Toch is die paniek negen van de tien keer niet nodig, weet Hanneke. Niet omdat ze vindt dat die klachten ‘niet zoveel voorstellen’, want ze kunnen wel degelijk heftig zijn. Maar vooral omdat deze fysieke en emotionele reacties, hoe intens ze ook kunnen voelen, vaak gewoon heel passend zijn. “Het hoort erbij”, legt Hanneke uit. “Maar omdat het kanten van jezelf zijn die je nog niet kent, voelt het vaak alsof het nooit meer voorbij zal gaan, of dat je eraan zult bezwijken. Dat is niet zo. De allergrootste groep mensen past eigenlijk gewoon ‘in het plaatje’ van wat normaal is, en die geruststelling is soms echt nodig.”

Elvira en Patricia willen meer begrip voor rouw na verlies van levenspartner: 'Rouwen heeft geen deadline'Lees ook

Hulp

Maar als na een onverwacht overlijden allerlei fysieke of emotionele symptomen hartstikke normaal zijn voor een rouwende, hoe weet je dan wanneer je hulp nodig hebt? “Dat is een goede vraag”, antwoordt Hanneke. “Dat is niet altijd voor iedereen even helder. Maar ik denk: als je lange tijd helemaal geen verandering ziet”, antwoordt Hanneke.

“Als je proces helemaal vast zit, en je bijvoorbeeld dagelijkse dingen zoals werk of sociale contacten uit de weg gaat, kan het goed zijn om een professional in te schakelen. Dat kan soms al via de huisarts. Soms zijn één of twee gesprekken dan voldoende: geruststelling en herkenning doen al veel, lang niet iedereen hoeft meteen een GGZ traject in.”

Angst voor de dood

Bij de plotselinge dood van een naaste is het volgens Hanneke extra belangrijk om niet weg te duiken in een hoekje, maar alles juist actief aan te gaan. Hoe zwaar en onmogelijk dat ook kan voelen. “Daarmee geef je je geest de ruimte om door te laten dringen dat het écht waar is, dat iemand definitief weg is”, vertelt ze.

“De eerste stap in elk rouwproces is ‘zien en geloven’, je moet er dwars doorheen. En als je die stap probeert over te slaan, zorgt dat er alleen maar voor dat het proces waarin je het verlies leert dragen langer duurt. Dus probeer mee te doen aan het ontwerpen van de rouwkaart, of aan het opbaren of verzorgen van iemand. Ga het aan, we moeten op voorhand niet te bang zijn voor trauma.”

Want dat zijn we soms wel, pleit de rouwbegeleider. Natuurlijk zijn er situaties die daadwerkelijk traumatisch zijn, maar op voorhand al wegkijken of -lopen bij een onverwacht sterfgeval is voor veel mensen juist niet de goede aanpak. Hanneke probeert mensen het wél te laten aangaan, maar hen daarin te begeleiden. “Dat zouden eigenlijk meer hulpverleners moeten doen, ook politie of andere hulpverlening ter plaatse”, vindt ze. “Gewoon iemands hand beetpakken en zeggen dat het oké is, wat ze voelen.”

Lang(er) proces

Veruit de grootste groep mensen die zich meldt in Hannekes praktijk heeft onverwachts iemand verloren. Het algemene beeld dat bestaat over rouwprocessen is onvolledig, zegt ze, zéker als het gaat om deze doelgroep. “Zij komen pas veel later toe aan het werkelijke rouwen, omdat ze eerst over een grote schok heen moeten komen. Pas als het wat ‘rustiger’ wordt beginnen ze aan het pure missen van iemand, en kunnen ze leren hoe daar een weg in te vinden.”

Het kan best lang duren voor je in die fase terechtkomt, en dat is iets wat de omgeving niet altijd snapt. “Die denken dan ‘we zijn nu drie jaar verder, het ergste is nu vast voorbij’, terwijl iemand in feite dan pas aan het grote verdriet toekomt en zich bijvoorbeeld lusteloos gaat voelen. Het zou fijn zijn als we het minder gaan zien als een rechtlijnig patroon, en meer als een proces waar heel veel (per situatie) verschillende stappen in gezet moeten worden. Ik zou het fantastisch vinden als daar meer begrip voor komt.”

Rouwexpert Annemiek Dogan: 'Velen willen anderen niet lastigvallen met hun pijn, ik zeg: neem die ruimte in'Lees ook

Van twee kanten

Je kunt als omgeving dus al heel veel betekenen met wat extra begrip en flexibiliteit – “Iets doen is altijd beter dan niets doen”, adviseert Hanneke daarin. Maar vergis je niet: de rouwende persoon moet ook aan de bak. Het is niet alleen aan vrienden en familie om ervoor te zorgen dat iemand de schok te boven komt. Dat moet echt van twee kanten komen, pleit rouwbegeleider Hanneke.

“Natuurlijk is het belangrijk dat de omgeving beter snapt wat iemand nodig heeft, maar de rouwende moet ook leren om specifieker te zijn in de hulpvraag. Niemand kan aanvoelen wat zij elk moment van de dag nodig hebben in hun hoofd en hart. Dus als iemand dingen hoopt of verwacht van hun omgeving, maar de omgeving weet dat niet, kunnen ze eigenlijk alleen maar teleurgesteld raken. Ze moeten het uitspreken, deels hun eigen steun ‘organiseren’. Dan weten ze dat ze echt krijgen wat ze nodig hebben.”

Normaliseren

In de basis zou het natuurlijk makkelijker zijn als praten over de dood wat normaler was, maar hoe komen we daar? “Dat zit ‘m in heel veel verschillende niveaus, om te beginnen bij scholen: er zijn tig themaweken, maar er wordt nog niet goed gepraat over hoe je omgaat met verdriet, teleurstelling en de dood. Terwijl kinderen er onwijs open voor staan, die zijn juist nieuwsgierig.”

“Maar denk bijvoorbeeld ook eens aan werkgevers: hoe gaan zij hiermee om in hun teams? Denk juist op voorhand eens na over hoe je collega’s goed zou kunnen ondersteunen als ze te maken krijgen met de dood. Het is wellicht een ongezellig onderwerp, maar tegelijkertijd is het de enige zekerheid in ons leven. Waarom mag ’t daar niet een keer wat uitgebreider over gaan?”

Marrit pleit voor rouwverlof en steeds meer partijen doen dat ook: 'Absurd dat het er nog niet is'Lees ook