De Iraanse Reyhaneh Jabbari is 19 jaar als ze in 2009 wordt veroordeeld tot bloedwraak voor de moord op de man van wie ze zegt dat hij haar probeerde te verkrachten. Alleen zijn familie kan haar gratie verlenen.
De documentaire Seven Winters in Tehran vertelt Reyhanehs verhaal vanaf haar arrestatie tot executie, en is deze week te zien op filmfestival World Cinema Amsterdam. LINDA. gaat in gesprek met haar jongste zus Shahrzad.
Reyhaneh Jabbari is nog een tiener als ze in 2007 door een plastisch chirurg wordt meegenomen naar een verlaten appartement. Nadat hij in een koffiezaak ontdekt dat ze binnenhuisarchitect is, vraagt hij of ze zijn kliniek wil inrichten. Eenmaal binnen blijken de ruimte en zijn intenties heel anders, zal Reyhaneh later verklaren. Uit zelfverdediging grijpt ze een mes van tafel en steekt ze hem in zijn schouder. Ze vlucht. Pas als ze politie haar midden in de nacht thuis arresteert, realiseert ze dat de man het niet heeft overleefd.
Haar zusje Shahrzad (nu 30) is die nacht als eerste wakker en ziet hoe twee onbekende mannen Reyhaneh meenemen. Ze is veertien en doodsbang. Haar ouders gaan naar het politiebureau, terwijl Shahrzad en haar andere zus thuis blijven. “Ik weet nog dat het die zaterdagnacht heel donker was, en ik dacht: misschien is er nog wel iemand in de tuin. Ik bleef bij het raam, terwijl mijn ogen zochten naar een figuur in de duisternis. Ontzettend eng.”
Voor Shahrzad is het moeilijk om haar zus te omschrijven. “Hoe ik nu over haar denk, is heel anders dan toen. Ik zou willen zeggen: ze was als een vriendin. We hadden plezier samen, maar dat duurde eigenlijk maar kort. Ze was vijf jaar ouder, en ik was pas veertien toen dit allemaal gebeurde. Daarvoor was ik nog een kind, zaten we in een andere fase. Ik kan dus niet echt zeggen hoe ze was. Maar ze was heel vrijgevig. Als ze mijn spullen wilde gebruiken, zei ik nee. Maar ik mocht wat van haar was wél altijd gebruiken.”
Eyelar (29) kan niet meer terug naar Iran: 'Heb het graf van mijn vader nog nooit bezocht'
Haar familie heeft die nacht nog geen idee waarvoor Reyhaneh gearresteerd is. De politie laat niets los en ze mogen haar niet zien. Op maandag staat ze met een zwart balkje voor haar ogen in de krant. Het bijbehorende artikel vertelt dat ze wordt verdacht van de moord op Morteza Abdolali Sarbandi, die later een voormalig agent van de Iraanse geheime dienst blijkt te zijn.
Op dinsdag moet ook Shahrzad zich melden bij het politiebureau. De ondervraging is intimiderend, maar ze laten haar wel snel weer vrij. De hele zomer wacht de familie Jabbari voor de gevangenis in de hoop een glimp van Reyhaneh op te vangen. Het duurt twee maanden voordat ze haar mogen bezoeken. Ze vertelt hen dan dat ze destijds tot een valse bekentenis is gedwongen omdat gedreigd werd dat ze haar zusje iets aan zouden doen. Ook zegt ze haar verhaal meermaals te hebben aangepast na martelingen.
Twee jaar later wordt Reyhaneh door de rechtbank in Teheran schuldig bevonden aan de moord op Sarbandi. Ze wordt veroordeeld tot bloedwraak, wat de doodstraf betekent, behalve als zijn familie haar genade schenkt. Reyhanehs familie zet vraagtekens bij de eerlijkheid van het proces en organisaties als Amnesty International en de Verenigde Naties verzoeken Iran haar leven te sparen. In de documentaire is te zien dat de eerste rechter wordt vervangen door iemand zonder ervaring en banden met de geheime dienst.
Iraans-Nederlandse Shirin (30): 'Al mijn broers en zussen in Iran worden aangevallen'
De familie Jabbari strijdt zeven jaar lang voor de vrijheid van Reyhaneh, met moeder Shole voorop. Ze houdt bijeenkomsten tegen de doodstraf met andere moeders en zoekt in de laatste jaren de media op om haar dochters verhaal te vertellen. Shahrzad: “Destijds vond ik dat soms moeilijk, en ik was ook weleens boos. Want ze [de Iraanse overheid, red.] willen niet dat je luid bent, dat je je verhaal vertelt. Tegenwoordig ben ik natuurlijk juist enorm trots op haar en heb ik spijt dat ik het niet samen met haar gedaan heb.”
Door de jaren heen is moeder Shole ook degene die contact houdt met Sarbadi’s oudste zoon. In de film is te zien hoe ze hem berichten stuurt met de vraag haar dochter te vergeven, en hoe ze op opmerkelijk beleefde wijze met hem in gesprek blijft. Uiteindelijk eist hij dat Reyhaneh haar woorden terugneemt en schriftelijk verklaart dat zijn vader geen verkrachter was. Ze weigert, en legt tijdens haar gevangenschap haar verhaal vast om met de buitenwereld te delen. Reyhaneh wordt op 25 oktober 2014 opgehangen.
“Ik herinner me dat we een keer ruzie hadden, omdat ik wilde dat ze in elk geval op een bepaalde manier haar excuses aan zou aanbieden. En toen zei ze: ‘Natuurlijk wil ik zeggen: het spijt me dat dit gebeurd is, en dat je je vader verloren bent. Maar niet dat ik heb gelogen, want het was geen leugen'”, vertelt Shahrzad. “Ik ben heel blij dat ze die brief niet geschreven heeft, want je ziet vaak dat de executie alsnog doorgaat nadat veroordeelden iets hebben ondertekend waarin ze zeggen dat ze de moord gepleegd hebben.”
Na Reyhanehs dood volgt een rouwperiode waarin de familieleden allemaal op hun eigen manier het verlies verwerken. “Mijn vader zat in gedachten verzonken achter zijn computer, mijn zus bleef veel op haar kamer. Pas twee jaar later kwamen we weer dichterbij elkaar”, vertelt Shahrzad. Haar moeder blijft zich inzetten om andere executies te voorkomen en een einde te maken aan de doodstraf. “Helaas zijn er de afgelopen acht jaar veel executies geweest. Wat met Reyhaneh is gebeurd, mag anderen niet overkomen. Als iemand sterft, gaat het niet alleen om die ene persoon. Iedereen die om deze persoon geeft, heeft pijn en dat gun ik niemand.”
De situatie in Iran wordt in 2017 zo gevaarlijk dat Shahrzad en haar moeder naar Duitsland moeten vluchten. Haar oudste zus weet vier jaar later de oversteek te maken; alleen hun vader is nog steeds in Teheran. Hij mag het land niet verlaten, maar gevaarlijk lijkt de situatie op dit moment niet. “Soms bellen ze hem en moet hij naar het bureau, maar hij leeft ondertussen ook zijn gewone leven. We hebben elkaar zes jaar niet gezien, natuurlijk mis ik hem. Maar ook daar wen je uiteindelijk aan; ik heb nu een digitale vader.”
Inmiddels werkt Shahrzad in de financiële sector in Berlijn en heeft ze een nieuw leven voor zichzelf opgebouwd. Samen met haar zus en haar moeder blijft ze Reyhanehs verhaal delen. Vanuit Duitsland zetten ze zich in voor de mensenrechten in Iran. “We zijn een gesloten land en mensen van buitenaf weten daardoor vaak niet precies wat er gebeurt. Na het zien van de film zeiden mensen steeds tegen ons dat de executies voor hen eerder slechts cijfers waren. Maar dankzij Reyhaneh zijn het echte personen geworden.”
Bekijk hieronder de trailer van ‘Seven Winters in Tehran’, op woensdag 23 en zaterdag 26 augustus te zien tijdens World Cinema Amsterdam.
Roya (55) ontvluchtte Iran: 'Regime beroofde mij van de mooiste jaren van mijn leven'
