De maakbaarheid van kinderen neemt toe. Zo zijn er in Cyprus en de Verenigde Staten mogelijkheden tot geslachtsselectie en zijn er ontwikkelingen rondom het kiezen van (uiterlijke) kenmerken. Dat fascineert journalisten Rianne van der Linden en Anne-Sophie van den Toren.
In de EO-podcast De Koningswens bespreken ze dit thema.
De koningswens is de gedachte dat de ‘ideale’ gezinssituatie bestaat uit twee kinderen: eerst een zoon en dan een dochter. Hoewel deze rijkeluisdroom, zoals het ook genoemd wordt, misschien minder voorkomt dan vroeger, bestaan er wel degelijk nog steeds wensen rondom geslacht. Daar kwamen de journalisten achter door een verhaal van een zwangere collega. Van der Linden: “De echoscopist vertelde bij de 20 weken echo dat ze steeds vaker ziet dat zwangerschappen worden afgebroken door het geslacht van het kind. Zo kwamen we op het thema geslachtsteleurstelling.”
In de podcast komen vrouwen aan het woord die deze gevoelens ervaren, evenals een psycholoog die deze vrouwen bijstaan. “Het is een taboeonderwerp. We hebben op straat rondgevraagd naar geslachtsteleurstelling, en er wordt keihard op gereageerd. Als je zelf geen kinderen kunt krijgen of een kindje bent verloren, is het moeilijk te verdragen dat iemand teleurgesteld is om het geslacht. De vrouwen die we hebben gesproken, krijgen zelf ook te maken met negatieve reacties.”
Voorkeur voor het geslacht van je (ongeboren) kind: 'Na de echo kon ik niet stoppen met huilen'
De podcast gaat in op de technologische ontwikkelingen die het mogelijk maken om de samenstelling van gezinnen meer te ‘sturen’ en werpt kritische vragen op over de ethiek daarvan. Zo bespreken Van der Linden en Van den Toren de grensverleggende mogelijkheden van embryoselectie die verder gaan dan alleen de geslachtsvoorkeur. Denk hierbij aan selectie op oogkleur, lichaamslengte en zelfs gezondheidsscores.
“Tijdens ons onderzoek kwamen we achter alle mogelijkheden. Het is echt mindblowing. Wij vroegen ons meteen af: hoe ver willen we gaan in het kiezen van eigenschappen voor onze kinderen?”
Katia Begall, familiesocioloog en universitair docent aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, onderzocht geslachtsvoorkeur onder ouders in Europa. Aan LINDA. vertelde ze eerder dat het de meerderheid weinig uitmaakt wat het wordt bij het eerste kind. “Als ze de keuze zouden hebben, blijft een koningskoppel voor veel ouders het ultieme. Pas vanaf het derde kind zie je soms een lichte voorkeur voor meisjes. Dat lezen we af aan het feit dat gezinnen met twee zonen vaker een derde kind krijgen dan gezinnen met twee dochters of een zoon en een dochter.”
Zo’n voorkeur heeft te maken met verwachtingen, al weet je natuurlijk van tevoren niet of het kind zich ook daadwerkelijk zal gedragen of identificeren zoals je hoopt. Begall: “Uit onderzoek blijkt dat volwassen dochters meer voor hun ouders doen dan zoons, al zijn dat geen gigantische verschillen. Dat kan een verklaring zijn voor de voorkeur voor een meisje. Ook zie je dat veel ouders net wat meer nabijheid voelen tot een kind van hun eigen geslacht. Aangezien met gezinsuitbreiding de stem van de vrouw meestal zwaarder weegt, kan dat verklaren waarom in gezinnen met twee zoons vaker een derde kind komt.” Van der Linden voegt toe: “Een psycholoog vertelde ons dat een misbruikverleden en een slechte band met de vader of moeder ook oorzaken kunnen zijn van een geslachtsvoorkeur.”
In Nederland is geslachtsselectie bij wet verboden. Sommige ouders proberen het heft in eigen handen te nemen. Van je slaaphouding tot het tijdstip waarop je seks hebt: online zijn allerlei methoden te vinden waarmee je het geslacht van je kind zou kunnen beïnvloeden. Daar zitten ook dieetvoorschriften bij: veel rood vlees en zout zouden tot een jongetje leiden, terwijl je voor een meisje juist zoutarm en calciumrijk moet eten. Hoewel deze ’tips’ een hardnekkige plek innemen op het internet, is geen van deze theorieën wetenschappelijk bewezen. Het ‘recept’ voor een jongen of meisje bestaat, zo ver we weten, helemaal niet.
De enige manier waarop je het geslacht in Nederland kunt bepalen is pre-implantatie genetische diagnostiek (PGD). Als er kans is op een geslachtsgebonden ziekte mag de behandeling alleen onder strikte voorwaarden plaatsvinden in het Maastricht Universitair Medisch Centrum. Zo moet er minstens 80 procent kans zijn dat de erfelijke ziekte aan het kind wordt doorgegeven.
In andere landen, zoals de Verenigde Staten en Cyprus, is embryoselectie vanwege geslachtsvoorkeur wel toegestaan. Met zijn Genderkliniek assisteert Bert van Delen mensen die de grens willen oversteken om het geslacht van hun kind te bepalen. Dat is legaal, benadrukt hij, al realiseert hij zich dat er genoeg tegenstanders zijn. “Ik denk dat het tijd wordt dat we dit onderwerp in Nederland wat ontspannener gaan benaderen. Mensen worden er blij van, en in landen als Amerika is dit heel gewoon. En je ziet dat wetgeving het ook niet tegenhoudt, want mensen doen het zo alsnog”, vertelde hij eerder aan LINDA. Van Delen is een van de sprekers in De Koningswens. “Hij vindt dat het een kwestie is tussen de (aanstaande) ouders. Mensen mogen volgens hem zelf bepalen hoe een gezin eruit ziet”, zegt Van der Linden.
Van der Linden is zelf moeder. Heeft ze, wellicht onbewust, zelf te maken gehad met geslachtsteleurstelling? “Toen we aan ons onderzoek begonnen, kon ik me er niks bij voorstellen. Tot ik écht goed ging nadenken over mijn tweede zwangerschap. Ik had al een meisje, en bij de tweede voelde ik dat het een jongetje was. Ik heb me toen afgevraagd: denk ik dit echt of wil ik dat heel graag? Het bleek een meisje te zijn en ik was absoluut niet teleurgesteld, maar ik herinner me wel dat die angst door mijn hoofd is gegaan. Dat zegt wel wat.”
In De Koningswens is de moeder van Van der Linden te gast. Dat heeft veel indruk op de podcastmakers gemaakt. “Mijn moeder had niet eens een verloskundige, en had niet één keer een echo gehad. Daardoor realiseerden we ons hoeveel er veranderd is in ongeveer dertig jaar. Daar waren we ons niet van bewust.”
De journalisten willen met de podcast het gesprek op gang brengen. “Ik hoop dat mensen gaan nadenken in hoeverre we invloed willen hebben op hoe ons gezin eruit ziet. Wat betekent het voor de maatschappij als het verbod op geslachtsselectie in Nederland ooit verdwijnt? Krijgen we dan een meisjesoverschot? En als ouders massaal voor blauwe ogen kiezen, wat doet dit voor kinderen met bruine ogen? Denken we alleen aan onszelf, of denken we ook aan onze kinderen?
De situatie die we schetsen in de VS is echt niet volgend jaar in Nederland beschikbaar, maar de tendens is wel dat steeds meer mensen invloed willen hebben op hun gezinssituatie. Zoals de echoscopist tegen onze collega zei, behoort het afbreken van de zwangerschap tot de mogelijkheden. Dat noopt tot nadenken.”
De Koningswens is een verhalende podcast van vijf afleveringen. De eerste afleveringen verschijnen op dinsdag 4 februari. De podcast is dan te beluisteren in de NPO Luister app en via alle bekende podcast-platforms.
Kamer wil wettelijk verbod op geslachtsingrepen bij jonge intersekse kinderen
