Jasper Rijpma (40) is twee jaar vader als hij te horen krijgt dat hij ongeneeslijk ziek is. In Wat ik je nog zeggen wil vertelt hij zijn dochter in zestien brieven over zijn leven en de lessen die hij haar wil meegeven.
Een persoonlijk project dat met dit boek ook maatschappelijk is geworden.
Als Rijpma hoort dat hij ongeneeslijk ziek is, beseft hij vrijwel meteen dat hij iets wil nalaten aan zijn dochter. Hij heeft zijn werk even helemaal laten vallen en surft veel. Wanneer hij alleen naar Spanje rijdt, begint hij met het inspreken van berichten. “Ook met de gedachte: als ik er niet meer ben, heeft mijn dochter mijn stem nog. Dat deed ik uit mijn hoofd, ontzettend ongefilterd. Gezamenlijke herinneringen, momenten uit mijn jeugd… Ik merkte al snel dat ik ging meanderen over van alles en nog wat, het ging alle kanten op. Soms raakte ik de kluts kwijt en was ik minutenlang stil.”
In 2020 wordt Rijpma door steeds meer mensen gewezen op een gekke moedervlek in zijn nek – precies op de huid die net boven zijn surfpak uitkomt. Hij gaat naar een dermatoloog die het plekje weghaalt en opstuurt voor onderzoek. Rijpma maakt zich geen zorgen, totdat de huisarts hem belt met de uitslag. Het plekje is een melanoom: een zeer agressieve vorm van huidkanker. Ook blijkt Rijpma uitzaaiingen in zijn longen te hebben.
Als de immuuntherapie niet aanslaat, wordt hij in 2021 ongeneeslijk ziek verklaard. Sindsdien leeft Rijpma – dankzij BRAF-remmers die de ziekte onder controle houden – op geleende tijd. “De dokter zei laatst nog dat ik uitzonderlijk goed op deze pillen reageer. Normaliter werken ze gemiddeld anderhalf jaar levensverlengend en ik zit er inmiddels al drie jaar aan. Tegelijkertijd besef ik heel goed dat ze niet eeuwig zullen werken.”
Die eerste opnames vanuit de auto blijken van slechte kwaliteit, dus besluit Rijpma – geschiedenisdocent van beroep – het professioneler aan te pakken. Hij krijgt hulp van een freelance journalist en wordt vervolgens door een uitgeverij benaderd om er een boek met brieven van te maken. Gericht aan zijn dochter, maar ook met het grotere publiek in het achterhoofd. In Wat ik je nog zeggen wil schrijft Rijpma over zijn leven en zijn gezin, maar deelt hij ook zijn visie op de wereld. Van zijn geliefde onderwijs tot vriendschap, van surfen en buiten zijn tot het belang van compassie en jezelf bevragen.
Rianne over leven na de dood van haar dochter Laura Maaskant: 'Ze heeft écht gestraald'
Hoewel Rijpma dus ziek is, zie je het tijdens dit interview niet aan hem af. Hij oogt fris, fit en zit vol plannen. Lesgeven doet hij nog steeds, maar alleen op invalsbasis. Een vaste klas, dat kan niet meer. “Voor mijn school doe ik dat waarbij ik van toegevoegde waarde kan zijn, maar ik wil sowieso echt voor de klas blijven staan.” Daarnaast werkt hij momenteel aan een journalistiek project waarvoor hij dertien leraren vanuit het hele land portretteert.
Het lijkt allemaal best veel – maar Rijpma krijgt er energie van. “Mijn dochter is mijn belangrijkste project. En daarnaast wil ik me wijden aan projecten waar ik mijn tanden in kan zetten. Met het eerste project dat ik oppakte, haalde ik een grote subsidie binnen voor het onderwijs. Juist omdat mijn leven op zijn kop stond, bleek het heel fijn om me volledig op iets te kunnen storten. Het voelde zelfs zo goed dat ik besloot een peddelmarathon te doen. (Hij haalde hierbij 33.000 euro op voor Stichting Melanoom, red.) Het geeft me houvast, voldoening en een gevoel van bestemming. En dat zijn allemaal dingen die belangrijk voor me zijn, juist omdat ik ziek ben.”
In zijn boek beschrijft Rijpma dat zijn ziekte hem ergens ook de ruimte geeft om dit soort projecten te doen. “Dat klinkt gek, omdat kanker natuurlijk helemaal niet leuk is. En hiervoor was ik ook al bezig met allerlei projecten die ik belangrijk vond. Maar de ziekte heeft het wel versterkt – dat is wat deze vervelende situatie me gebracht heeft. Ik heb mijn slechte periodes, maar over het algemeen voel ik me fit. En zolang het kan, blijf ik bezig.”
Anya Niewierra over haar moeders alzheimer: 'Volstrekt verkeken op wat dat emotioneel met je doet'
Zijn ziekte zet niet alleen Rijpma’s leven op zijn kop, maar ook zijn denken. Dat komt onder andere doordat hij de BRAF-remmers alleen kan slikken omdat ze vergoed worden. “Ik heb het weleens opgezocht en dat is zoveel geld, dat is niet te geloven. En dat krijg ik dus gewoon van mijn landgenoten. Daar ben ik zo dankbaar voor dat het me motiveert om iets terug te doen.
Het andere antwoord is dat je – als je ziek wordt – je eigen kwetsbaarheid en sterfelijkheid onder ogen moet komen. Hiervoor waande ik me nog weleens onsterfelijk – vooral met alle surfcapriolen die ik uitgehaald heb.”
Rijpma zoekt even naar de juiste woorden. “Ik was vroeger nooit bezig met het feit dat ik überhaupt dood kon gaan. Door mijn ziekte werd ik geconfronteerd met mijn eigen kwetsbaarheid en daardoor heb ik ook meer empathie voor de kwetsbaarheid van anderen. Die compassie wil ik overbrengen aan mijn dochter. Je zult je nu misschien afvragen: waarom schrijf je dit boek dan niet alleen voor haar? Maar ik zie momenteel ook echt een gebrek aan compassie in onze maatschappij, en dit boek is voor mij een kans om deze boodschap aan nog veel meer mensen over te dragen.”
Rijpma’s dochter is twee als hij ziek wordt. Meteen besluiten hij en zijn vrouw daar open over te zijn. “Ik vind het belangrijk dat we er ook tegen haar niet geheimzinnig over doen. De ziekte is er – in ons leven, en dus ook in dat van haar”, vertelt hij. “Kinderen van die leeftijd begrijpen nog niet zoveel. Als ze hier nu was zou ze het kunnen uitleggen, maar ze wist destijds niet wat het woord kanker echt betekende. Inmiddels begrijpt ze dat steeds beter en ze praat er ook over. Ze kon al heel snel zeggen: ‘Papa heeft kanker, en als hij zijn pillen niet slikt, gaat hij dood.’ Al vanaf dat ze een jaar of drie was.”
Van alledaagse momenten aan de keukentafel tot ontdekkingstochten in het stadspark en vakanties in het familiehuis in Spanje: het boek is ook vooral een portret van hun leven als gezin. Als Rijpma’s dochter de brieven later leest, ziet ze haar jongere zelf door haar vaders ogen. “Dit is een portret van haar zoals ze nu is, of hoe ik haar nu zie. Ik probeer haar zo eigenlijk voor te stellen aan zichzelf toen ze vier of vijf was en hoe we als gezin waren. Ik hoop dat ze dat als ze ouder is leuk vindt om terug te lezen.”
Of het nu over surfen, eten of het belang van vriendschappen en de liefde gaat: Rijpma wijdt meer pagina’s aan het leven dan aan de dood. “Ik hou me niet zo bezig met de dood, want zolang ik er nog ben, is de dood er nog niet. Waarschijnlijk komt hij voor mij inderdaad eerder dan voor anderen. Maar zolang hij er nog niet is, kan ik me vastbijten in het volgende project en bij mijn dochter en mijn vrouw zijn. Het leven heeft me nog zoveel te bieden, en misschien hoop ik wel dat lezers vooral dat eruit halen. En dat het hen, en later mijn dochter, een spiegel voorhoudt. Wat is voor jou écht van waarde? En kun je dingen die dat minder zijn laten gaan? Hoe moeilijk dat ook is.”
Leven zonder romantische liefde: 'De schaamte dat ik door niemand gekozen ben, blijft'
Zodra Rijpma wist dat hij ongeneeslijk ziek was, heeft hij zichzelf een aantal doelen gesteld. Sommige gaan over hemzelf, maar veel betreffen zijn dochter. Hij wil haar bijvoorbeeld naar de basisschool zien gaan (en dat is gelukt), naar de middelbare zien fietsen en haar weggeven op haar bruiloft.
“Dat noem je ook wel stippen op de horizon – anders dobber ik ook maar een beetje richtingloos. Ik wil wel ergens naartoe kunnen. Ze gaat nu naar de middenbouw. Toen ik haar gisteren ophaalde, kwam ze via een andere uitgang naar buiten. En dan zie je: ze is een grote meid nu. Dat zijn de momenten om me aan vast te klampen. De eindmusical in groep acht wordt er ook zo een, al is dat nog ver weg. En dat is ook hoop. Ik kan niet te ver vooruitkijken, maar wel door blijven gaan en hopen dat ik er straks bij ben.”
‘Wat ik je nog zeggen wil’ van Jasper Rijpma is nu verkrijgbaar.
David Nicholls over succes 'One Day', 15 jaar later: 'Inmiddels historische roman'
