Op de Top400-lijst stonden jongeren waarvan de gemeente Amsterdam vermoedde dat ze crimineel zouden worden. In de film ‘Moeders’ vertellen vier moeders wiens zoons op de lijst stonden, over de impact daarvan.
Ze laten de ontwrichting van hun gezinsleven zien. “Een verhaal wat normaliter onzichtbaar blijft”, vertelt regisseur Nirit Peled aan LINDA.nl.
Moeders draaide afgelopen weken op filmfestival IDFA, en is maandagavond te zien als 2Doc bij de VPRO. Tijdens lange gesprekken vertelden de vier moeders aan Peled wat het betekent als je zoon op de Top400-lijst – een preventieve aanpak van de gemeente Amsterdam waarbij algoritmen crimineel gedrag bij jongeren moeten voorspellen – staat. Vaak zijn de vergrijpen klein, is hun schuld niet bewezen of waren ze alleen getuige. De vrouwen spreken over discriminatie en stigmatisering, en verdrinken in bureaucratie.
Je hoort de echte stemmen van de moeders, maar ze worden gespeeld door actrices. Ze wachten op de bus, zitten op het politiebureau of leggen hun hoofd in hun handen tussen bergen papieren op hun eigen bank. Peled koos voor deze vertelvorm om de identiteit van de moeders te beschermen, maar tegelijkertijd wél de vernietigende impact van de lijst invoelbaar te maken.
De regisseur ontmoette de moeders toen ze de rol van data in veiligheidsbeleid en surveillance onderzocht. “Ik kende het systeem, maar van hen hoorde ik een verhaal wat normaliter onzichtbaar blijft. Wat me raakte, was hoe schaamte hen isoleerde. Ze vertelden meestal zelfs hun beste vriendin niet dat hun zoon op de lijst stond. Ik realiseerde me zo weer dat vrouwen vaak zichzelf de schuld geven als hun kind het niet goed doet en in verkeerde kringen terecht komt.”
Agenten over racisme in politiecultuur: 'Liever PTSS van iets wat ertoe doet'
Niet alleen de moeders schuiven de schuld op zichzelf – ook de betrokken instanties zien hen meestal als onderdeel van het probleem. In de film zie je hoe hopeloos de vrouwen zich voelen omdat hulpverleners hen nergens bij betrekken en soms zelfs negeren. Peled: “Ik denk dat de vraag ‘Wat heb je nodig?’ vaker aan ouders gesteld moet worden om het hele gezin te helpen.”
De moeders in de film zijn heel verschillend, zegt de regisseur. Maar ze hebben één ding gemeen. “Allemaal vragen ze in een vroeg stadium om hulp, wanneer de eerste signalen erop wijzen dat er iets niet goed gaat. Vervolgens hebben ze alleen óók allemaal het gevoel dat die hulp niet komt. Letterlijk, of omdat ze verloren raken in alle bureaucratie.”
Asian Raisins lanceert pilot lespakket voor basisonderwijs: 'Racisme wordt aangeleerd'
Al snel wordt duidelijk dat deze jongeren al vroeg een label opgeplakt krijgen. Dat begint op school, en gaat verder op straat. Vaak hadden de moeders tijdens de interviews een gigantisch dossier bij zich, zegt Peled. “Ik vroeg hen dan of ze zichzelf in het rapport herkenden, en meestal zeiden ze niet. Maar het wordt wél je verhaal. Je kunt daar geen bezwaar tegen indienen, alleen je eigen perspectief aan het dossier toevoegen.”
In de film worden de moeders afgewisseld door notities van ambtenaren en interviews met burgemeester Eberhart van der Laan. “Het was best moeilijk om de slapeloze nacht van een moeder én een mail van een ambtenaar in hetzelfde verhaal samen te brengen”, zegt Peled. Maar dat is juist het punt van de film – dat data en mens beiden even belangrijk zijn. “De moeders zijn er niét om het verhaal te illustreren. Hun emoties zíjn hier het verhaal.”
‘Moeders’ is maandag 21 november om 22.20 uur te zien bij 2Doc op NPO2.
Dit zijn de slachtoffers van politiegeweld om huidskleur in Nederland
