De naamloze moeder in Cathy Sweeneys roman Breakdown heeft het op een doodgewone dinsdag gehad met haar saaie burgerlijke bestaan in een buitenwijk van Dublin. Ze laat man en kinderen achter en vertrekt.
“Ik wilde dat de gesloten deur een keer het begin is, in plaats van het einde”, zegt Sweeney tegen LINDA.
‘Moeders kunnen op vakantie gaan, een stedentripje maken, een uitje hebben, maar ze gaan niet op road trips.’ Met dat statement begint Sweeney haar debuutroman Breakdown. De hoofdpersoon woont met haar gewone man en dito kinderen in een prima wijk in Dublin. Tot ze op een dinsdagochtend de voordeur uitloopt, haar auto instapt en vertrekt. Na 48 uur in een auto, trein en veerboot vindt ze zichzelf in een cottage in Wales.
Zonder dat ze het echt goed doordacht heeft, staat ze ineens voor alles wat een vrouw, moeder en echtgenote niet hoort te zijn. Weg van haar gezin, de samenleving en alle verwachtingen, moet ze zichzelf opnieuw uitvinden.
Met Breakdown levert Sweeney een zeer leesbare roman die de lezer een verontrustende spiegel voor houdt. Dat is niet nieuw. Vier jaar geleden schetste ze in haar korte verhalenbundel Modern Times al een desoriënterend beeld van de maatschappij waarin de gebruikelijke sociale regels en genderpatronen geen structuur of rust meer bieden.
Je kunt ook te veel vrienden hebben, ontdekte Elizabeth Day: 'Ik was verslaafd'
Één van haar grote uitdagingen was de aandachtsspanne van de lezer, zegt Sweeney in gesprek met LINDA. “Ik denk dat ik me in al mijn jaren als docent Engels nooit afvroeg hoe je woorden vanuit je hoofd op een pagina én in het hoofd van de ander krijgt. Hoe krijg je hen in de 21ste eeuw nog zo ver de pagina om te slaan; een tijd waarin zo veel leukere dingen te doen zijn? Dat vond ik een fascinerend vraagstuk, een soort puzzel. Hoe kraak je die code?”
Het idee voor het boek lag al ongeveer tien jaar te broeien. Het viel Sweeney op dat in een snel veranderende maatschappij de normen van hoe onze levens eruit moeten zien, onverminderd sterk zijn. Een stabiele baan, huis, kinderen: velen vinken het nog steeds braaf af. “Wanneer je richting middelbare leeftijd gaat, sluipen die normen er steeds meer in. Dat gebeurt vooral omdat anderen het nu eenmaal ook zo doen; we zijn nabootsers.”
“Ik wist dat ik het verhaal wilde vertellen van een vrouw die de deur uit liep en – zonder dat zelf te beseffen – nooit meer terugkwam. Ik wilde weten wat er zou gebeuren als de oogkleppen afvielen. Als ze te ver van haar oude leven af stond of te dicht bij zichzelf kwam om terug te kunnen keren. We creëren allemaal onze eigen wereld, en die van de hoofdpersoon leek altijd rotsvast. Totdat deze na haar vlucht verdwijnt.”
Caroline O'Donoghue: 'Soms diagnosticeren we mannen liever als psychopaten dan mensen'
In de literatuur komen vrouwen die de regels breken vaak opvallend snel aan hun einde. Sweeney verwijst naar Anna Karenina van Lev Tolstoj, waarin een jonge vrouw haar gezin verlaat voor de knappe graaf Vronski en onderdoor gaat aan schuld en schaamte. “Toen ik het tijdens mijn lessen over dit boek had, keek de klas me aan, van: ‘Wat is er mis met die vrouw?’ En ik dacht alleen maar: ik word hier zo moe van. Ik wil weten wat haar volgende stap zou zijn. Dat de gesloten deur een keer het begin is, in plaats van het einde.”
Met het woord ‘breakdown’ kun je in de Engelse taal zowel de bezwijking van een mens als een machine aanduiden, merkt de hoofdpersoon in de roman op. De ineenstorting van haar leven lijkt dan ook de val van een systeem en een algehele manier van denken in te zetten. “In 2016, het jaar dat ik begon met schrijven, dacht ik met de opkomst van Trump en Brexit terug aan King Lear van Shakespeare. Het idee dat daarin naar voren komt, is: eerst valt het gezin, daarna de politiek en daarna de samenleving. Wanneer je al je energie in het perfecte gezin stopt, vergeet je wellicht dat het moeilijker wordt om de voordeur uit te stappen vanwege alle ellende die er buiten gaande is.”
Sweeney benadrukt meerdere malen dat Breakdown geen betoog is. “Wat ik wilde onderzoeken, is de obsessie met kinderen die naar de universiteit moeten, een bepaald type huis… En hoe die norm verbonden is met de problemen die Ierland heeft, zonder daar verder grote uitspraken over te doen. Als je kinderen niet met het openbaar vervoer kunnen reizen zonder dat je bang bent voor een vorm van asociaal gedrag, als er steeds meer camera’s en gated communities komen… Dat heeft consequenties voor hoe mensen hun leven leiden. Waar het op neerkomt, is dat de vrouw in het boek geen idee heeft wat ze aan het doen is en zich al heel lang niet gezien voelt.”
Louise Kennedy publiceert eerste roman op 55ste: 'Heeft me terug naar Noord-Ierland gebracht'
Het leven van de hoofdpersoon was voor haar vertrek kabbelend maar prima. Haar echtgenoot is misschien niet spannend of bijzonder behulpzaam in het huishouden, maar ook geen slechte vent. “Sterker nog, als je hem eigenhandig uit klei had gehouwen, zou hij behoorlijk geslaagd zijn. Er is hier dus geen sprake van misbruik; veel vrouwen zouden oprecht blij met hem zijn. Ik wilde een verhaal vertellen over een relatie waarin weinig ruimte voor gevoel is. Het is een soort lopende band, en voor haar was dat niet genoeg.”
Veel vrouwen hebben Sweeney na de publicatie aangeschreven omdat ze de man in kwestie zo in huis zouden nemen. “Tegelijkertijd zijn er genoeg vrouwen die zeggen: ‘Ik denk er vaak aan om ook te vertrekken.’ Dus, ik weet het niet. Er is weerstand tegen het boek, maar ik ben daar oké mee. Ik begrijp het. Als dat er niet was, dan had ik mijn werk niet goed gedaan.”
Een beetje frictie kan een mens goed doen. Ook de hoofdpersoon wenst dat haar echtgenoot een keer ruzie zoekt, zodat ze eindelijk weer eens iets voelt. “Ze hoopt dat de kleine, ooit vanzelfsprekende dingen terugkeren in haar leven, zoals een gevoel voor schoonheid. En dat lukt. Dat lijkt klein, maar op je sterfbed zijn dat misschien toch de dingen die je je herinnert: de kleur van het licht tussen de bomen. Zonder daar sentimenteel over te doen, want deze vrouw lijdt ontzettend. En ik denk dat ze daar nog lang niet klaar mee is. Er komt geen grote verlossing. Maar ze is aan het einde wel weer enigszins in staat om de wereld met al haar zintuigen waar te nemen.”
Mannen in een vrouwenwereld: 'The man who has it all' draait traditionele rolpatronen 360 graden om
Nog voor haar vertrek stopt de hoofdpersoon als docent om fulltime kunstenaar te worden, maar al snel vraagt ze haar baan terug. “Dit was nog steeds binnen het idee van het produceren van kunst om het vervolgens door anderen laten bewonderen. Aan het einde maakt ze daarom geen kunst, maar is ze wel op een punt waarop ze zou kunnen beginnen. Weet je, ze heeft de neiging om alles te commercialiseren en – met het risico om als een eikel te klinken – dat is het kapitalisme. Dat wil alles commercialiseren, inclusief kunst. En dat is de val waarin ik haar wilde laten lopen.”
Haar man, kinderen, moeder en zichzelf: de hoofdpersoon voelt zich met niets en niemand verbonden. Een jaar voor haar vertrek overlijdt haar moeder. Dat is geen toeval. “Haar moeders overlijden wordt een motivatie waarvan ze niet wist dat ze die had. Ze rouwt om het gebrek aan een relatie, en ik denk dat zo’n moment, een breakdown, soms het beste is wat iemand kan overkomen. Rouw kan een moment van genade zijn, waardoor je de mogelijkheid tot verandering ziet, in plaats van dat je vast blijft zitten in een rol. Ik denk dat rolpatronen gevaarlijk zijn voor je persoonlijkheid. Ik vind het altijd een beetje eng als iemand zegt: ‘Ik wil graag een goede echtgenote zijn.’ Ik denk dan: als je een goed persoon bent, is dat genoeg.”
Voor publicatie was Sweeney nog weleens bang dat lezers zouden denken dat ze hen bekritiseerde. “Dat ik iemand ben die mensen onder een microscoop legt, want dat is niet per se aardig. Ik denk niet dat dat waar is… of eigenlijk wel. Ik denk dat je alleen bang bent voor dat wat ongeveer klopt. Tegelijkertijd moet je het boek schrijven wat je wilt schrijven. Inmiddels ben ik heel blij met hoe het boek ontvangen is. Ik geef om de reactie van de vrouwen die dicht bij me staan: mijn zus, mijn moeder, mijn dochters. En zij vonden het fantastisch. Dus het is oké: dat is alles wat ik nodig heb.”
‘Breakdown’ van Cathy Sweeney is nu verkrijgbaar.
Open relaties zijn net zo ingewikkeld als monogamie, laat Philip Huff zien: 'Aan pijn ontkom je niet'
