Journalist Bo Hanna werd als vierjarige samen met zijn broers ontvoerd door hun vader. In ‘Baba’ laat hij zien wat het voor een kind (en de latere volwassene) betekent om weggehouden te worden bij een ouder.
“Als kind had ik vaak het gevoel dat ik slecht was, omdat ik mijn vader een boze man had gemaakt in een naar verhaal”, vertelt Hanna in gesprek met LINDA.
Wie Hanna (29) nu ontmoet, zal verbaasd zijn dat zijn levensverhaal voor een speelfilm wellicht ’te ongeloofwaardig’ gevonden zou worden. Hij is een vlotte twintiger zoals er velen in Amsterdam rondlopen: hip gekleed, fris en verzorgd, en vrolijk babbelend over de teloorgang van populaire horecagelegenheden met een pot verse gemberthee op tafel. Voor publicaties als Vice, de Volkskrant en NRC schrijft hij over groepen die we zeker tot enkele jaren geleden nauwelijks in de media terugzagen.
Maar ruim twintig jaar geleden begint Hanna’s eigen verhaal in een buitenwijk van Stockholm. Als vierjarige wordt hij samen met zijn tweelingbroer en oudere broer ontvoerd door zijn vader. Hij haalt hen op van de crèche en neemt hen mee naar familie in Caïro. Een halfjaar later vertrekken ze naar Nederland. En hun moeder? Die is dood, vertelt hun vader. Als dit later niet blijkt te kloppen, wijst Hanna’s vader haar aan als boosdoener. Ondertussen zorgt hij thuis zelf voor een zeer onveilige sfeer.
“Op oude foto’s uit die periode in Caïro zie je dat ik als vierjarige sterk vermagerd was en kringen onder mijn ogen had”, vertelt Hanna. “Inmiddels heb ik als volwassene liefdesverdriet gehad en mijn tweelingbroer verloren. Ik merkte dat ik toen weer precies hetzelfde reageerde: ik kon niet meer eten, ik deed helemaal niets meer. Op die momenten zag ik dat jongetje van vier voor me dat ineens zijn moeder kwijt was. Ik begrijp nog steeds niet hoe je dat je eigen kind kunt aandoen.”
Maral Noshad Sharifi vluchtte uit Iran: 'Een deel van mijn ouders is toen gestorven'
Voor zijn boek Baba – Arabisch voor vader – gaat Hanna twintig jaar na dato op zoek naar de waarheid over zijn verleden. Waarom is zijn moeder echt uit zijn leven verdwenen, en hoe heeft alles zó kunnen escaleren? “Ik twijfel al mijn hele leven aan wat ik als kind heb gezien. Was het allemaal echt, of heb ik het verzonnen? En heb ik het verhaal dan erger gemaakt dan het is?”
Die twijfel houdt aan doordat Bo Hanna lang niemand heeft bij wie hij zijn herinneringen kan verifiëren. Zijn vader bewijst steeds weer geen betrouwbare bron te zijn en houdt alle vragen af. Ook zijn broers hebben weer andere herinneringen en de rest van de familie bedekt alles het liefst met de mantel der liefde. “Toch wist ik diep vanbinnen: wat ik gezien en gehoord heb, klopt. Want waarom zou ik dat willen denken over mijn eigen vader? Achteraf is het fascinerend hoeveel kinderen observeren en opslaan: dat besef is voor mij helend geweest. Ik heb helemaal niets verzonnen.”
Jaarlijks worden er in Nederland rond de 250 kinderen ontvoerd. In 2023 waren het er 260 – iets minder dan het jaar daarvoor. Bijna de helft van hen was vijf jaar of jonger. In vrijwel alle gevallen was een van de ouders de ontvoerder en bij 77 procent ging het om de moeder van het kind. Ze vertrokken meestal naar landen als België, Duitsland, Turkije of Polen.
Hanna: “De afgelopen tien jaar zijn er dus duizenden kinderen ontvoerd. Waar zijn hun verhalen? Toen ik voor het eerst over mijn ontvoering schreef voor de Volkskrant kreeg ik ook berichten van mensen van wie ik het nooit had verwacht: Truus uit Heerenveen, Kees uit Delft. Kinderen worden aan de lopende band van een ouder weggehouden, ook op een heel subtiele manier. Als je je je vader in Eindhoven nooit mag bellen, is de psychologische schade even groot als wanneer je met je moeder naar Polen vertrekt.”
Vaak krijgt Hanna de vraag of hij niet beter een roman had kunnen schrijven. Is dit niet te persoonlijk? Maar de keuze voor non-fictie is bewust. “Mensen moeten niet denken dat ze een spannend boek lezen dat hier en daar wat aangedikt is. Nee. Het is een gestoord verhaal, maar dit is écht gebeurd en wat er nog steeds gebeurt. En dit is hoe instanties met ontvoering omgaan.”
Malou Holshuijsen en Roos Schlikker: 'Ook wij zijn onzekere, bange mensen'
Het boek opent met een brief van de broers Hanna aan de raadsonderzoeker van de Kinderbescherming. ‘Wij willen helemaal geen contact met onze moeder, ook niet in de toekomst. Onze mening zal niet veranderen’, schrijven ze. Ook zonder enige achtergrondinformatie lijkt het vrij onwaarschijnlijk dat deze brief is opgesteld door drie jonge kinderen.
De brief stamt uit de periode dat de broers en hun vader al enkele jaren in Nederland woonden. Ze hadden nieuwe paspoorten nodig om hun familie te bezoeken, maar hun moeder moest dit wel eerst goedkeuren. Ze reist af naar Nederland, waar ze haar zoons probeert terug te krijgen en in ieder geval een internationale omgangsregeling eist. Hun vader krijgt eenhoofdig gezag en de toegekende omgangsregeling komt nooit van de grond.
Hanna vindt het nog steeds onvoorstelbaar. “Ik vind dat kinderen serieuzer genomen moeten worden en gehoord moeten worden op een manier de veilig voelt voor het kind zelf. Je kunt een kind niet bevragen waar een ouder bij is, en bij ons deed mijn oudste broer altijd het woord en hij was heel loyaal.
Daarom ben ik als journalist ook veel met kinderrechten bezig. Ja, kinderen hebben rechten, maar welk gewicht heeft dat op de schaal? Voor mijn gevoel wegen de rechten van volwassenen altijd zwaarder. Ouders mogen zelf invulling geven aan de opvoeding zoals zij dat willen, maar hoe ver mogen ze daar eigenlijk mee gaan? Met dit boek wil ik het perspectief van het kind centraal stellen en hoop ik dat ik ouders in vechtscheidingen kan confronteren met wat ze hun kind aandoen. En, als ik groot mag dromen, wordt het een politiek instrument voor juridische veranderingen.”
De broer van Ellen Heijmerikx pleegde drie moorden: 'Zijn blik vergeet ik nooit meer'
Hanna brengt zijn jeugd door op het Limburgse platteland, waar hij en zijn broers veelal op zichzelf zijn aangewezen. Voor de buitenwereld lijkt hun vader een conservatieve maar amicale man, thuis is hij onberekenbaar en gewelddadig. Even lijkt een stiefmoeder wat rust in het gezin te brengen, maar ook zij kan de onveilige dynamiek niet aan en vertrekt.
Vooral Hanna botst met zijn vaders conservatieve blik op de wereld. Hij blijft vragen stellen: over de kerk en het geloof, maar ook over de situatie met zijn moeder. Hij heeft wel een vermoeden waarom juist híj dat deed. “Daarom zit mijn homoseksualiteit in het boek. Want ik denk dat het komt doordat ik op heel jonge leeftijd al besefte: deze man is heel conservatief christelijk. En ik ben gay. Ik realiseerde me dat de kans groot was dat hij mij, als hij dat wist, niet meer in zijn leven zou toelaten. Daardoor had ik ook minder te verliezen.
Doordat mijn vader zeer dogmatisch is en ik heel open-minded, vroeg ik me ook af: waar komt dat progressieve in mij vandaan? Ondertussen zei hij over mijn moeder dat ze totaal van God los was. Hoe slechter hij over haar praatte, hoe meer ik haar ging romantiseren, van: ‘zij gaat waarschijnlijk naar clubs en heeft gay vrienden.’ Mijn oudere broer lijkt meer op mijn vader qua karakter, en mijn tweelingbroer wilde vooral met iedereen oké zijn. Maar als mijn vader boos op mij was, zei hij vaak : ‘Je bent net je moeder.'”
Binnen het gezin is verbaal en fysiek geweld. De broers worden een keer uit huis geplaatst en Hanna woont een periode bij familie. Vanaf zijn zestiende woont hij op zichzelf en houdt hij vast aan het vooruitzicht van een leven in Amsterdam. “In het begin was ik enthousiast, want op kamers wonen voelde heel stoer. Maar toen ik voor het eerst alleen aan die keukentafel zat te eten, realiseerde ik me: ‘Mijn god, ik ben gewoon alleen.’ Dat was een moeilijk moment, zeker omdat ik ook wist dat mijn moeder wel gewoon ergens was.”
Ruim tien jaar later gaat het goed met Bo Hanna, maar dat heeft lang geduurd. “Ik heb jarenlang therapie gehad en EMDR gedaan. Moeilijke herinneringen heb ik naar de achtergrond geplaatst omdat ik PTSS had. Mensen zeggen vaak: je bent toch succesvol? Maar ik ben nog steeds ziek van wat er in mijn jeugd is gebeurd. Er zijn jaren geweest dat ik met trillende handen over straat liep, terugdenkend aan het moment dat ik uit het zolderraam moest vluchten en bijna van het dak viel omdat ik zó bang was voor mijn vader.
Tijdens het schrijven van dit boek kreeg ik ook weer last van herbelevingen. Nachtmerries. Tandenknarsen. Heftige nek- en schouderpijn. Halverwege dacht ik dan ook: ik houd dit niet vol, want ik verkramp weer helemaal.”
Meredith Greer over rouw en verdriet als niemand het ziet: 'Het maakt heel eenzaam'
Inmiddels voelt Hanna zich lichter dan voordat het boek er was. “Ik heb het verwerkt, in hoeverre dat mogelijk is. Daar had ik drie jaar geleden nog niet van durven dromen. Ik heb me daar wel lang schuldig over gevoeld, omdat het zo slecht ging met mijn broertje. Mocht ik dan wel gelukkig zijn?”
Het verleden drukte zwaar op zijn tweelingbroer, die jarenlang worstelde met verslavingen en psychische problemen. Vanwege zijn toestand gaat Hanna op zoek naar hun moeder, hopend dat een hereniging kan helpen.
Met behulp van een Zweedse journalist die destijds over hun ontvoering schreef, leert Hanna over het geweld in het huwelijk van zijn ouders en de pogingen van zijn moeder om haar zonen terug te krijgen. “Toen ik in die periode door Stockholm liep, voelde het bijna alsof ik in een zo’n Scandinavische thriller zat; alsof het niet over mijn eigen leven ging.”
Zijn moeder vindt hij in een buitenwijk van de Zweedse hoofdstad. Ze blijkt inderdaad die ‘cool mom’ die op hem lijkt, en er volgt een hereniging die hij hun ‘Spoorloos-moment’ noemt. Wel worden al snel de verloren jaren zichtbaar: zo is zijn moeder hertrouwd en heeft ze drie jonge kinderen. Ook beseft hij dat de broers destijds groot nieuws zijn geweest in Zweden. Als hij een krant met hun foto op de voorpagina ziet, voelt hij vooral boosheid.
“Het voelde alsof heel Zweden ons verhaal kende en wij niet. Hetzelfde gebeurde toen ik onze oude buurman ontmoette, en hij veel gaten op wist te vullen. Ik was 27 en een vreemde moest mij vertellen hoe mijn verleden in elkaar steekt.”
Hanna’s moeder en tweelingbroer hebben elkaar nog mogen ontmoeten, en het contact was goed. Tot zijn broer anderhalf jaar geleden uit het leven stapt. Op zijn begrafenis komen zijn ouders voor het eerst in jaren weer bij elkaar. “Toen dacht ik vooral: ‘Waarom kan iedereen nu wél zijn ego aan de kant zetten?’ Het is een vechtscheiding waar je zelfs als volwassene niet uitkomt.
Als ik zeg dat ik ontvoerd ben, vinden mensen dat natuurlijk heftig. Maar als ik het hele verhaal uitleg, zie je dat velen die strijd tussen ouders herkennen. Waarin ze zichzelf niet aan de kant kunnen zetten voor hun kinderen, terwijl ze wel claimen veel van ons te houden. Dat gevoel had ik bij de begrafenis: tragischer wordt het niet. Mijn broertje is zoveel onrecht aangedaan.”
Na zijn dood blijken steeds meer familieleden bereid hun verhaal te delen. “Als iemand uit het leven stapt, vragen mensen zich af: ‘Had ik iets kunnen doen?’ Er zijn schuldgevoelens, hoe onterecht dat ook is. Ik denk dat mensen daarom toch contact met mij zochten. Hij was tenslotte mijn tweelingbroer: dichterbij dan dat komt het niet. Mijn stiefmoeder, de pastoor, een oom die het er nooit over wilde hebben: allemaal kwamen ze.”
Open relaties zijn net zo ingewikkeld als monogamie, laat Philip Huff zien: 'Aan pijn ontkom je niet'
Dit boek is een eerbetoon aan Hanna’s tweelingbroer. “Nog steeds voelt het verkeerd om te zeggen: het is goed gekomen. Want het is niet goed gekomen. Niet met mijn broertje. Maar hoe wrang het ook is, zonder hem had ik al die mensen waarschijnlijk nooit kunnen spreken en was dit boek er niet geweest.”
Tegelijkertijd is het boek geen wraakoefening richting zijn ouders. Zijn vader wil hem al jarenlang niet spreken, en daar heeft Hanna vrede mee. “Ik wil geen wrok koesteren, maar doorgaan en met compassie en medelijden naar hem kijken. Die man is ook ziek. Als ik hem haat, haat ik een deel van mezelf.”
Met zijn moeder heeft Hanna sporadisch contact. “Het blijft zoeken naar wie we van elkaar zijn. Mijn moeder en ik delen een bloedband, maar weinig herinneringen. Ook kom ik nu uit zo’n turbulente tijd dat ik vooral bij mensen wil zijn met wie ik al hecht ben. Er is eindelijk rust in mijn leven en die wil ik graag bewaken. Misschien zit er ook nog wel iets van teleurstelling richting haar, al wil ik er helemaal niet zo instaan. Ik sta er zeker voor open om haar in de toekomst weer meer te zien. Maar ik denk dat dit niet het moment is.”
‘Baba’ van Bo Hanna is nu verkrijgbaar.
Het hele dorp wist dat Lenneke door haar opa was misbruikt, maar iedereen keek weg
