“Het lijkt ver weg, maar het is heel dichtbij. Het kan in je eigen omgeving iemand, of zelfs jezelf overkomen”, vertelt Haan aan LINDA.

Bas Haan

Al meer dan 24 jaar is Bas Haan werkzaam als onderzoeksjournalist, waarvan de afgelopen tweeënhalf jaar bij NRC. Zo raakte hij verwikkeld in de zaak van Thijs H. Een jongeman die uit het niets drie wandelaars neerstak. “Thijs had een vlekkeloos verleden, en in een keer gebeurde dit. Eigenlijk uit het niets. Er werd hem 22 jaar cel en tbs opgelegd. Bij mij kwam de vraag op: hoezo is nooit ter sprake gekomen wat er precies in het hoofd van deze jongen is gebeurd, waarom deed hij dat?

Hij werd als monster afgeschilderd in de media, het is natuurlijk ook een gruwelijke daad en er werd wel vermeld dat hij een psychose had, maar niet hoe dit ineens een doodnormaal persoon kan overkomen”, vertelt Haan. “Op dat moment wist ik niet dat dat het begin zou zijn van een heel groot dossier wat neerkomt op een totaal falend zorgsysteem in Nederland.”

Verwaarloosde psychiatrisch patiënt

Het balletje begint te rollen, en er komen meer dossiers waar Haan induikt. “Het verhaal van Thijs H. leidde tot het verhaal van Kenzo K., bekend als de kruisboogschutter, ook iemand die in een psychose gruwelijke dingen deed. Maar ook waarbij voorafgaand het ggz-systeem gewoon gefaald heeft.”

Zo komt Haan terecht bij verhalen over patiënten in een tbs-kliniek, tot in de rechtszaal bij weer een andere patiënt. “Ik maakte een serie verhalen die toevallig allemaal een ander aspect belichten van dat falende ggz-systeem. Het was niet meer dan logisch om deze verhalen te bundelen tot een boek. Een bundel van verhalen van de afgelopen twee jaar over de verwaarloosde psychiatrisch patiënt.”

Ries (19) werkt in de psychiatrie: 'Het is helemaal niet eng, er wordt juist veel gelachen'Lees ook

Al die verhalen gaan je niet in de koude kleren zitten, ze blijven Haan allemaal bij. “Ik zou elk verhaal tekort doen als ik een ander als meest indrukwekkend aan zou wijzen. Maar de allerlaatste zaak over Tom Klaassen, een man wiens trauma’s tot een verslaving leiden en die ook niet de hulp kreeg die hij had moeten krijgen, is onnavolgbaar. Er waren op een gegeven moment zoveel zorginstellingen en zorgprofessionals bezig met wat er met hem moest gebeuren, dat niemand in de gaten had dat hij al lang dood in zijn bed lag.”

Falend zorgsysteem

“Er is een tekort aan bedden, aan complexe hulp, aan samenwerking enzovoort. Al die tekorten moeten opgelost worden. Een andere oplossing, die naar aanleiding van de dood van Klaassen in een rapport werd geopperd, is het idee om meer palliatieve zorg te gaan toepassen op deze cliënten.” Onvoorstelbaar, vindt Haan. “Waar zijn we nu mee bezig als een van de rijkste landen ter wereld? Waar je als zorgsysteem zo ontzettend faalt, dat je over de dood als mogelijke oplossing gaat spreken.”

Maar niet alleen tekorten zijn het probleem. “Het is een optelsom van ontwikkelingen in de afgelopen jaren, die op papier goed bedoeld waren, maar neerkwamen op ordinaire bezuinigingen. De overheid heeft enorm veel steken laten vallen en daarop is het systeem van ambulantisering vrij extreem doorgevoerd. Op zich een mooie gedachte, om niet iedereen meteen in een gekkenhuis te stoppen, maar cliënten thuis te helpen en intensief te begeleiden. In theorie is dat mooi als je de juiste middelen, mensen en hoeveelheid geld vrijmaakt, maar als er alleen maar ordinaire bezuinigingen worden doorgevoerd, wordt het een ramp.”

Psychiater over code zwart in de ggz: 'Er vallen vermijdbare doden'Lees ook

“Door de marktwerking zijn veel opvangplekken voor juist de complexe cliënten verdwenen, door de decentralisatie is de overheid het zicht op hoeveel mensen er eigenlijk zijn compleet verloren en door de ambulantisering is de zorg voor die mensen totaal uitgekleed. Voeg daar ook nog personeelstekort in de ggz aan toe en je hebt een perfect shitstorm, waar vooral de complexte patiënten tussen wal en schip vallen.”

Makkelijke prooi

Haan hoopt met zijn boek deze mensen een stem te kunnen geven. “Een hoogleraar gezondheidsrecht zegt dat in het boek heel cynisch, maar treffend: dit zijn de allerkwetsbaarsten, die hun stem niet kunnen laten horen omdat ze als overlastgevers gezien worden, ze dan ook nog eens heel duur zijn en dus een makkelijke prooi voor bezuinigen.

Ondertussen worden ze aan hun lot overgelaten. En als zo’n ‘verwarde persoon’ – een afschuwelijke term, want alleen door die term is het geen mens meer, maar bijna een ‘iets’ – een geweldsdelict pleegt, wordt het een monster en zo wordt hij ook in de rechtszaal behandeld. De ontmenselijking van psychiatrische patiënten is heel verleidelijk op het moment dat ze overlast veroorzaken. Men loopt er liever met een boog omheen dan dat je ziet wat ze zijn: namelijk ernstig verwaarloosde psychiatrisch patiënten.”

Slachtoffers

“Ik denk dat mensen het heel makkelijk buiten zichzelf plaatsen en niet in de gaten hebben dat dit mensen zijn die hun broer, vader, kind, zus, of moeder had kunnen zijn. Mensen die ook een normaal leven hadden, maar door een samenloop van omstandigheden in de war zijn geraakt en op die manier afglijden. Het lijkt ver weg, maar het is heel dichtbij. Het kan in je eigen omgeving iemand, of zelfs jezelf overkomen.”

Maar het kan ook iemands broer, vader, kind, zus of moeder zijn die om het leven komt door zo’n gewelddadig incident, ook dat erkent Haan. “Het verhaal van het slachtoffer staat altijd voorop. Zij hebben er alle recht toe, en vanuit hun perspectief gelijk, om deze persoon als monster te zien.”

“De ouders van Thijs H. hebben bijvoorbeeld jarenlang gezwegen in de pers omdat ze hun leed niet boven dat van de slachtoffers wilden stellen. Maar terecht zeggen ze dat je wel moet weten wat er echt gebeurd is. Het slachtofferschap, daar zal niemand aankomen, dat blijft onbetwist”, benadrukt Haan. “Maar daarnaast zijn deze daders meer dan alleen een dader, zij waren eerst slachtoffers.”

Vanaf 24 oktober is ‘Dodelijke zorg’ overal te koop.

Jessica Villerius maakte indrukwekkende docuserie 'Verward': 'Het was heel delicaat'Lees ook