Sociale media: we doen er allemaal aan mee. Toch is het maar de vraag hoe blij we ervan worden. Waarom is het zo moeilijk om de telefoon weg te leggen, te stoppen met scrollen en relletjes te negeren?
Natuurlijk, het ís gewoon leuk om je vrienden te volgen op hun droomreis. En om zelf hartjes te vangen voor je helemaal-niet-drie-keer-opnieuw-genomen selfie op dat festival.
Maar jou bekruipt vast ook wel eens dat nare gevoel als een bekende de bocht uitvliegt met een politiek statement of lompe uitspraak op sociale media. Dat gevoel dat achter die blije icoontjes op je mobiel bedrijven zitten die keihard ons gedrag sturen voor hun gewin.
Dat is ook zo. En op zich is dat niet erg. De chef in je favoriete restaurant verleidt je ook graag tot een toetje: zo werkt de wereld. Het grote verschil tussen hem en de chefs van Facebook, Instagram en TikTok zijn data. Het restaurant geeft ons allemaal hetzelfde menu en weet niet wat je gisteren hebt gegeten, laat staan of je in de stemming bent voor dieetvoer, een feestmaal of troosteten.
Als we sociale media gebruiken, is dat anders. Dan zijn we onderdeel van het grootste gedragsexperiment aller tijden. Geavanceerde algoritmes verzamelen enorme hoeveelheden gegevens en vinden verbanden die met het blote oog onzichtbaar zijn. Die helpen ze voorspellen hoe ze jou langer in de app kunnen houden. Want hoe langer je daar bent, hoe meer reclame je ziet en daar leven zij van.
Nou zijn wij dol op gedragsexperimenten, maar dan moet je de uitkomsten wel een beetje verantwoord gebruiken. Zet kinderen een bak snoep voor en beloof ze een beloning als ze er een paar minuten vanaf blijven. De meesten lukt het niet. Interessant experiment. De conclusie moet zijn: houd snoep uit het zicht van kids.
De algoritmes in Silicon Valley redeneren precies andersom: meer suiker voor de kinderen. De reden dat kinderen niet van spekkies af kunnen blijven, is dezelfde waarom jij niet voorbij de kop ‘BN’ers woest op influencer’ kunt scrollen: je hersens zijn gemaakt voor een andere, oeroude wereld. Een wereld waarin suiker een zeldzame voedingsstof was die je moest pakken als je kon. En een wereld waarin we in kleine stammen moesten overleven. Was er ruzie, dan was het van levensbelang dat je dat wist. Negativiteit, woede, gevaar: we kúnnen het gewoon niet negeren.
De algoritmes spelen in op bromvliegeffecten die voortkomen uit onze prehistorische overlevingsmechanismen. Wie vroeger uit zijn groep geknikkerd werd, was letterlijk aan de wolven overgeleverd. Dus was het belangrijk om heel duidelijk te maken dat jij achter de normen van de groep stond. Zie daar: Facebook groups, waar je werkelijk élke mening bevestigt kunt zien door gelijkgestemden.
Je kunt in een virtuele yard sale zelfs je oude bankstel verkopen aan ‘jouw soort mensen’. En we geven toe: dat voelt fijn. Om in de groep te blijven, moest je natuurlijk ook weten wie de leiders en invloedrijke figuren waren. Influencers bestonden dus altijd al; ze hadden in de oertijd alleen minder sponsordeals.
Wat je vroeger ook minder had: onzekerheid. Onze verre voorouders hadden grote zorgen, maar het was duidelijk wat ‘normaal’ was. Er was één manier van leven en één omgeving waarin je dat deed. Zodra ze in een onzekere, nieuwe situatie kwamen, keken ze wat de rest deed. Een slim oerinstinct, dat in deze onzekere tijden extra opspeelt. Je ziet het terug in onze neiging elkaar te kopiëren. Luister voor de grap eens naar Bo Burnham’s song White Woman’s Instagram en kijk hoeveel van de bezongen items jij op je timeline hebt.
Zo kunnen we wel tien van dit soort columns vullen met voorbeelden van oeroude bromvliegen die ‘de socials’ inzetten om jou te sturen. Van het niet te negeren rode eentje tot badges en achievements – stomme pixels die je tóch vaker de app laten openen.
Toch zit het venijnigste bromvliegeffect niet in de software van Zuckerberg, maar in jezelf. Ook jij maakt jezelf wijs dat je hiertegen bestand bent. Je weet immers hoe het werkt? Helaas: dat je dit wéét, betekent niet dat je ook iets anders dóet. Daarvoor zitten die instincten veel te diep in je onbewuste. Wij geven advies en colleges over dit soort effecten, maakten er een boek én een podcast over. Toch is er ook voor ons maar één manier om te kappen met doomscrollen: de verleiding weghalen. Net als het snoep bij de kinderen. Notificaties uitzetten en apps van je home screen verplaatsen. Tim heeft een social-loze tablet en Eva een Spartaanse telefoon die nog nét kan appen.
Dit is een column van Tim en Eva. Zij schreven het boek ‘Het bromvliegeffect. Alledaagse fenomenen die stiekem je gedrag sturen’.
Dit bericht op Instagram bekijken
