De wetenschappelijke basis van de burn-out is wankel, stelt Vinkers in zijn boek In de ban van burn-out. Het is slecht meetbaar, niet betrouwbaar te diagnosticeren en er zijn weinig bewezen effectieve behandelingen. Ook gesprekken met collega’s, bedrijfs- en verzekeringsartsen, psychologen en huisartsen leveren de psychiater weinig op. “Mensen zeiden vaak ‘iets van overspannenheid’ maar kwamen allemaal weer met andere verklaringen.”

Wat hem fascineert, is dat iedereen er wel vanuit gaat dat ze over hetzelfde praten. “Alsof ‘dit is een burn-out’ net zo vanzelfsprekend is als ‘dit is een fles’ – maar we weten eigenlijk niet zo goed wat een burn-out is. Het internet staat vol met testjes, maar zelfs professionals kunnen een burn-out niet goed vaststellen. Aangezien zoveel mensen ermee worstelen, is dat best een probleem. Hoe kun je hen dan goed behandelen?”

Slapen is van levensbelang, zegt deze hoogleraar: 'Moet je beste vriend zijn'Lees ook

Overspannen

Terwijl we vastgeplakt zitten aan onze telefoon, vinden we onze levens hectischer dan ooit. Geregeld spreken we van een stressepidemie, maar Vinkers laat in zijn boek juist zien dat overbelasting niet nieuw is. “Vele jaren geleden hadden we het nog over overspannenheid, en veel eerder over de managerziekte en neurasthenie. We hebben helaas een kort geheugen voor het verleden, en denken dan: ‘o dit is nieuws, en de mensheid gaat de verkeerde kant op’.”

Overbelasting is niet nieuw en dus ook niet door social media en e-mail ontstaan. Dat betekent niet dat mensen met een burn-out geen serieuze klachten hebben, benadrukt Vinkers. “Het laatste wat ik wil is hun lijden bagatelliseren, want dat is reëel. In veel opzichten lijkt een burn-out op een depressie.”

Aan de hand van vaste criteria kun je een depressie – en andere psychiatrische aandoeningen – via een gestructureerd interview vaststellen. Voor burn-out bestaat een dergelijk interview niet. “Als iemand bij mij komt om een burn-out vast te stellen, kan ik dat niet. Die diagnose is een soort gut feeling“, zegt Vinkers. “Omdat er niet veel wetenschappelijk onderzoek is gedaan, is burn-out een soort potpourri van angst, depressie en een aanpassingsstoornis. Opvallend is dat hoogopgeleiden veel vaker de diagnose burn-out krijgen, en laagopgeleiden de diagnose depressie.”

Niet (te veel) denken, intuïtief doen: 'Niet de stem van God, maar de ervaring die spreekt'Lees ook

Burn-outklachten

Toch heeft één op de zes Nederlanders last van burn-outklachten, zeggen de cijfers. Dat klinkt heftig, maar betekent volgens Vinkers weinig. “Daar kan ik kort over zijn: de media zijn er dol op, maar je kunt er helemaal niets mee. Je meet lichte stressklachten en doet alsof het iets met burn-out te maken heeft. Maar als je moe of prikkelbaar bent betekent dat echt niet altijd dat je daar tegenaan zit.”

Laten we de term ‘burn-outklachten’ snel loslaten, adviseert hij. “Het klinkt alarmistisch, suggereert een relatie met burn-out, maar gaat in feite over niet ernstige stressklachten. Bovendien snijdt stress dwars door álle diagnoses in de geneeskunde heen. Het is een onzinnige gedachte dat stressklachten alleen een burn-out kunnen voorspellen. Stress speelt ook een rol bij depressies, hart- en vaatziekten en neurologische aandoeningen zoals MS en Parkinson. Ik denk dat we minder naar burn-out als eindstadium moeten kijken, en meer naar de weg ernaartoe. Hoe raakt iemand overbelast, bij wie gebeurt dit en wanneer?”

Marijkes dochter worstelt met depressie en anorexia: 'De strijd is eenzaam'Lees ook

Stressorkest

Ieder mens heeft een uniek stressorkest in zich spelen, legt de psychiater uit. “Dat bestaat uit allerlei ‘instrumentengroepen’ die ervoor zorgen dat de mens van nature best veerkrachtig is. Van stresssystemen zoals adrenaline en cortisol, hersennetwerken die snel op dreiging reageren tot ons immuunsysteem. Dat heb je gewoon in je zitten: een cadeautje van Moeder Natuur. Ik ben niet van de school ‘stress is goed’. Het is wel onvermijdelijk en daar moet je mee dealen. Velen kunnen dat goed.”

Iedereen heeft ervaring met stress én dus heeft iedereen er een mening over. “Op televisie geeft niemand advies over de nieren. Maar als het over burn-out gaat, hoor je ineens: ‘weet je wat ik denk?’ Vervolgens geven ze advies op basis van hun eigen ervaringen of wat ze in hun omgeving gezien hebben. Zo worden tientallen boeken over burn-out geschreven – het is een hele industrie. Er is niets mis mee om je ervaringen te delen, maar het is zeer de vraag of jouw oplossing voor iedereen werkt. Je ziet trouwens weinig depressie coaches, maar juist wél voor burn-out. Ik denk dat dat komt omdat het een ongrijpbaar fenomeen is waar mensen zich in herkennen: iedereen probeert in balans te blijven in een stressvolle wereld.”

Maar wat ervoor nodig is om van te veel stress af te komen, verschilt per persoon. “Stress is persoonlijk. Jij raakt door andere dingen gestrest dan ik. Dat komt door je genen, hoe je brein werkt en hoe je als persoon in elkaar zit. En als je ook nog een relatiebreuk of financiële problemen hebt, telt dat ook mee. Zelfs welke stressklachten je krijgt – buik- of rugpijn, bijvoorbeeld – verschilt per persoon. Je moet dus per individu kijken wat nodig is. Het werkt echt niet om elke getraumatiseerde veteraan aan de mindfulness te zetten.”

Wat als je partner een depressie of burn-out heeft? 'Probeer het niet te fixen'Lees ook

Stress- en burn-out thermometer

Ook de maatschappij kan iets doen om stress te verminderen, zoals meer inkomensgelijkheid en goed werkgeverschap. Investeren is de moeite waard, benadrukt Vinkers. In 2020 liepen de kosten van ziekteverzuim door werkstress op tot drie miljard euro. Hij pleit voor een ‘stress- en burn-outthermometer’ waarmee alle partijen het Nederlandse stressniveau meten. “Als je ziet dat op een specifieke plek de stress omhoog schiet, geeft dat beleidsmakers handvatten om daar in actie te komen. Waarom is in dit dorp een grote toename van stress, en wat kunnen we daaraan doen?”

Als we willen weten wat een burn-out echt is, moet er volgens Vinkers vooral meer onderzoek gedaan worden. “De conclusie kan zijn dat het een andere vorm van overbelasting is dan die we al kennen. Het zou ook kunnen dat deze groep een vorm van depressie heeft. Mijn boodschap voor mensen die thuis zitten met een burn-out is niet: wat je hebt bestaat niet. Maar meer van, luister: als we jou op termijn willen behandelen, moeten we toch echt weten wat het is. Dat is mijn doel: de mensen die worstelen beter helpen.”

Vinkers stelt dat we met een stressbril burn-out wél beter kunnen leren begrijpen. “Focus niet op burn-out als eindstadium maar kijk meer naar de stressvolle weg ernaartoe.” Heb je stressklachten, praat er dan over, raadt hij aan. “En als het te lang aanhoudt, zoek dan hulp. Maar laat je vooral niets door niemand op de mouw spelden. Blijf kritisch. Dat geldt ook voor mijn boek. Ik schrijf gekscherend: gooi mijn boek weg, maar ergens meen ik dat ook wel. We hebben niet allemaal coaches nodig om te ontdekken hoe we met stress moeten omgaan. Wees er niet te bang voor, ga op onderzoek uit.”

‘In de ban van burn-out’ door Christiaan Vinkers is nu verkrijgbaar.

Dit artikel werd voor het eerst gepubliceerd op 17 september 2022. 

Melissa raakte per ongeluk zwanger na zware postnatale depressie: 'Pure paniek'Lees ook