Het aantal kinderen met obesitas blijft stijgen. Om verdere groei te voorkomen, pleit kinderarts-endocrinoloog Erica van den Akker voor preventie, vroegtijdige interventie en toegang tot medicatie voor kinderen.
Aan LINDA. vertelt prof. dr. Erica van den Akker, kinderarts gespecialiseerd in endocrinologie, hoogleraar kinderendocrinologie en medeoprichter van het Centrum Gezond Gewicht, waarom het zo belangrijk is dat er vroegtijdig wordt ingegrepen bij obesitas.
Van den Akker zet zich in om obesitas onder de aandacht te brengen. Ze vindt het belangrijk aan mensen uit te leggen dat het anders in elkaar zit ‘dan gewoon wat te veel vet bij je hebben’. “Obesitas is eigenlijk simpel gezegd ernstig overgewicht“, aldus Van Den Akker. “Waarom daar een aparte term voor is bedacht? Omdat obesitas gepaard gaat met ziekte in het lichaam. Bij overgewicht is er te veel vet in het lichaam, bij obesitas kom je in een situatie dat het vetweefsel ook ziek wordt.”
Dat brengt allerlei veranderingen in het lichaam teweeg. “Ons vetweefsel maakt zijn eigen hormoon aan, dat leptine heet. Dat leptinehormoon is er om aan je hersenen te vertellen wat de energievoorraad is van je lichaam. Bij obesitas krijg je te maken met leptineresistentie. Dat seintje naar je hersenen komt daardoor dus niet meer zo goed door”, legt Van den Akker uit.
“Daarnaast krijg je insulineresistentie, waardoor je hormonen ontregelen. Dat maakt dat je lichaam anders omgaat met de voeding en suikers die je binnenkrijgt. Het lichaam komt in een andere stand: de vetopslag-stand. Als je dat punt bereikt hebt, merk je dat die obesitas niet meer vanzelf weggaat, waardoor leefstijlinterventie maar matig helpt. Het wordt veel moeilijker om dat gewicht weer terug te krijgen.”
Nog nooit zo veel obesitas in Nederland: 'Het is een poortziekte naar ruim 200 andere ziektes'
Er bestaat een grote misvatting over obesitas. “Mensen denken vaak dat hun kind er wel uit groeit. Dat is dus niet zo. Wij zien bijvoorbeeld dat 80 procent van de pubers met obesitas dit ook heeft als volwassenen. Sterker nog, het wordt vaak alleen maar ernstiger. Dat is denk ik een heel belangrijke boodschap”, benadrukt Van den Akker. Want het blijft vaak niet alleen bij obesitas. “Wij zien steeds meer kinderen met een ziekte ten gevolge van obesitas. Wij zien pubers die aan een nachtelijke beademing liggen vanwege slaapapneu. Kinderen van 7 jaar met een leververvetting die zo ernstig is dat de lever al beschadigd raakt. Of kinderen die al op 13-jarige leeftijd suikerziekte hebben.”
Als je daar vroeg bij bent, dan heb je een grotere kans dat je herstelt, vertelt Van den Akker. “Als ze dit al jaren hebben en eenmaal jongvolwassen zijn, wordt het alleen maar erger en krijgen ze meer schade aan het lichaam. Als dat zover is, is het een onomkeerbaar proces geworden. Dat terwijl ze in die tijd in de bloei van hun leven zouden moeten zitten.” Daarom pleit Van den Akker ervoor obesitas zo vroeg mogelijk aan te pakken. “Juist bij kinderen heeft het lichaam een enorm herstelvermogen en veerkracht. Als je het vroeg aanpakt, kan het wegvliegen. Die kans wil je grijpen.”
Preventieve zorg is essentieel en begint bij het kind. “Mensen denken bij preventie vaak alleen maar dat de maatschappij gezonder moet worden. Dat is ook zo, maar we moeten ons realiseren dat de behandeling van een kind met obesitas ook preventie is. Door obesitas bij het kind te behandelen, voorkom je dat het kind als volwassene obesitas heeft en allerlei ziektes die daar bij komen kijken. Hoe langer dat bestaat, hoe moeilijker het weggaat.”
Het gaat veel verder dan enkel gezondheidsschade op medisch vlak. Obesitas heeft ook grote gevolgen op sociaal en psychologisch gebied. “Wij zien pubers die hun bed niet meer uitkomen, met depressieve klachten. Ze zijn te moe en vallen daardoor uit op school of stage. En dat heeft ook een maatschappelijke impact. Hun uitzicht op een baan vermindert, voordat ze daar überhaupt aan begonnen zijn. Dat is een gevolg voor de hele maatschappij.”
'Eén op de zeven Nederlandse jongeren kampt met depressieve klachten'
Hoe het komt dat deze aantallen zo hard groeien? “De wereld verandert. In de wereld waarin wij leven is de leefomgeving ongezonder geworden, waardoor onze leefstijl ongezonder is geworden”, verklaart Van den Akker. “De helft van de kinderen voldoet niet aan de Nederlandse norm voor gezond bewegen. Dat is een uur per dag fysieke beweging, en dat is het minimum. Dan heb ik het niet alleen over sporten, maar de dagelijkse bewegingen, zoals fietsen, lopen en buitenspelen. Dat is misschien nog wel belangrijker.”
En dat niet alleen, ook de norm voor groente en fruit wordt amper bereikt. “Voor basisschoolkinderen is de norm 150 gram groente en voor middelbare scholieren 200 gram, plus twee stuks fruit per dag. Driekwart van de kinderen voldoet hier niet aan, en dat neemt alleen maar toe.”
De Wereld Obesitas Federatie heeft voorspeld dat in 2035 de helft van de wereldbevolking te zwaar is. “In Nederland is dat nu al het geval onder volwassenen. Een half miljoen kinderen zijn te zwaar.” En daar merkt Van den Akker de gevolgen van. “Telkens moeten wij door de wachtlijsten uitbreiden in het aantal spreekuren. Elk jaar moeten wij meer zorg bieden, en dat terwijl er al een tekort is aan zorgpersoneel. Dat is een enorme uitdaging.”
'Ruim de helft van de wereldbevolking is in 2035 (veel) te zwaar'
Daar blijft het niet bij: de kosten lopen enorm op. “Partnerschap Overgewicht Nederland heeft met Maastricht Universiteit de kosten doorgerekend voor volwassenen. Zij hebben berekend dat de kosten van de gevolgen van overgewicht op 79 miljard per jaar uitkomen. Dat is exclusief kinderkosten en de toenemende groei. De impact van obesitas op de zorg, op de volksgezondheid en op de maatschappij, is onhoudbaar voor de langere termijn.”
Van den Akker vertelt hoe het probleem kan worden aangepakt. “Eerst moet je snappen wat de oorzaak is”, zegt ze. En dat is zo simpel nog niet. “We weten dat de ongezondere leefomgeving de oorzaak is van de epidemie in obesitas. Maar er zijn veel factoren van invloed. Niet alleen te veel eten en weinig beweging, maar ook stress, weinig slaap, de rol van ouders, kindermarketing en ongezonde voedselaanbieders bij scholen. Wil je dat aanpakken, dan is er niet een enkele pijl op je boog die je kan richten.”
“Er ligt op alle niveaus een taak. Voor dokters, de overheid, de voedselindustrie, maar ook gemeenten en scholen. Gemeenten moeten zorgen voor voldoende beweegmogelijkheid in de omgeving. Scholen moeten zorgen dat ongezonde voedselaanbieders geweerd worden. Ze kunnen zorgen voor een gezonde lunch en voor voldoende buitenspelmogelijkheden. Ouders kunnen een gezonde leefomgeving creëren en moeten het goede voorbeeld geven. Ze kunnen ook zelf in gesprek gaan met hun school en initiatief tonen voor een gezonder beleid.”
Met schoollunch en beweging minder kinderen met overgewicht, volgens RIVM
Bij dokters ligt volgens Van den Akker ook een grote verantwoordelijkheid. “Als zij tijdens een spreekuur een kind zien die overduidelijk obees is, moeten dokters dat niet laten lopen. Grijp de kans om die kinderen zorg te bieden. De eerste stap is de leefstijlaanpak. Als dat onvoldoende werkt, zijn er speciale obesitas-poliklinieken waar kinderartsen gespecialiseerd zijn in obesitas bij kinderen. Er is tegenwoordig ook veel ontwikkeling op het gebied van medicijnen.”
“Dat medicijn is een darmhormoon, met werking op de hersenen. Dit medicijn probeert die verstoring in die hormoonbalans weer recht te zetten”, licht ze toe. “Eerst is aangetoond dat het bij volwassenen goed werkt. Ook is het onderzocht en veilig bevonden bij kinderen vanaf 12 jaar en ouder. Het enige probleem is dat het nog niet vergoed wordt in Nederland onder de 18 jaar. Dat maakt het nog moeilijk om voor te schrijven. Er zijn dus heel veel nieuwe ontwikkelingen op het gebied van medicijnen. Dit kan ons kan helpen om er echt iets aan te doen.”
Dat dit veel tijd kost, merkt Van den Akker maar al te goed. “Ik heb gezien hoeveel werk en moeite erin zit om van alles op te zetten. Maar er gebeurt echt veel goeds, op allerlei vlakken. Ik ben ervan overtuigd dat we dit kunnen oplossen, maar simpel is het niet”, benadrukt ze. “Toen ik twintig jaar geleden werd opgeleid tot kinderarts, was obesitas geen onderwerp in de zorg. Het bestond gewoon niet in mijn opleiding.”
Ondanks haar zorgen, heeft Van den Akker hoop. “Ik denk dat obesitas het maatschappelijke probleem is van nu en de toekomst, maar wij staan ook aan het begin van een enorme revolutie in de kennis en zorg ervoor. Dat betekent dat de dokters van nu een compleet nieuwe wereld instappen. Wij gaan steeds beter zien en begrijpen wat daarvoor nodig is. En daar hebben we mensen voor nodig die vanuit allerlei perspectieven en vakgebieden het hele systeem aanpakken.”
Evie is zestien jaar en weegt 136 kilo: 'Ik weet niet of ik over tien jaar nog leef'
