Ct-scan

Die ochtend hebben we een vrouw van achter in de veer­tig opgenomen. Ze lijdt aan zeer ernstig copd (chronische bronchitis) en heeft vooral een verontrustend slecht ver­mogen om zuurstof op te nemen. Op een ct-scan zien haar longen er letterlijk uit als spinrag, een beeld dat hoort bij uitgesproken longemfyseem. Al bij eerdere opnames had ik bedacht dat het me niet zou verbazen als zij niet lang meer zou leven door deze sluipmoordenaar. Toch lukte het haar er steeds weer bovenop te komen.

Ook deze keer speelt er een longontsteking, zodat haar laatste longblaasjes bedreigd worden door ontstekingscel­len. We doen een uiterste poging het tij te keren, maar de situatie is kritiek.

‘Niet meer lang te leven’

Ik ken haar goed. Ze heeft twee kinderen, die ze alleen opvoedt, maar de laatste tijd zijn zij vaak noodgedwongen bij hun oma. Hun moeder bivakkeert vaker in het zieken­huis dan daarbuiten. Het meest recente gesprek met haar kan ik mij nog levendig herinneren. Ik had haar verteld over mijn vermoeden dat ze niet lang meer te leven had.

Het was een logische conclusie geweest, omdat ze ondanks alle medicatie en alle opnames de laatste maanden alleen maar benauwder was geworden. Door haar klachten was eten vrijwel onmogelijk, zodat ze enorm afviel. Woest had ze me aangekeken, alsof ik haar een klap in het gezicht had ge­geven. Ze had gesnauwd: “Ik wil dat niet. Ik wil niet dood. Ik heb kinderen, weet je?”

De toekomst

Wel zag ze in dat kunstmatige beademing en andere noodsprongen weinig soelaas zouden bieden in de toe­komst. Nadat we daarover afspraken hadden gemaakt, was ze stil gebleven. Ze verzocht me er nooit meer met haar of iemand anders over te spreken.

Het was struisvogelpolitiek. Zij wilde geen enkel fatsoen­lijk gesprek met mij of wie dan ook over de realiteit van de aanstormende dood. Ook wilde ze beslist geen morfine. “Alleen antibiotica”, had ze gezegd. “Geen andere troep.” Ze wilde geen geestelijke verzorging. Ook wilde ze niet praten over wie voor haar kinderen zou zorgen. Ze wilde de trieste realiteit niet zien of horen.

Als ik de kamer in loop, zie ik dat ze er veel slechter aan toe is dan een paar uur eerder. Haar ogen zijn weggedraaid en ze is suffig geworden. Haar gezicht is blauwpaars verkleurd. Ik schrik nog het meest van de spierbewegingen van haar borst en buikwand. Ze trekken zo intens samen dat haar
hele lichaam en zelfs het bed meebeweegt. Het gaat gepaard met een piepend geluid vanuit haar longen.

‘Zo kan het niet meer’

Verschrikt kijk ik de verpleegkundige aan. “Zo kan het niet meer”, beaam ik. Deze vrouw dreigt te stikken en dat moeten we te allen tijde voorkomen.
Als ze me ziet – het lukt haar nog net om me aan te kij­ken – vormen haar lippen hartverscheurende woorden: “Ik wil leven.”

Haar twee kinderen, die naast haar zitten, zijn nog ver­re van volwassen. Ik heb moeite niet overmand te raken door hun verdriet. Naast hun actuele leed voorzie ik een verstoord rouwproces in de toekomst, door de herinnering aan het onvolledige en eenzijdige afscheid dat hier plaats­vindt. Haar bijna onbegrijpelijke weigering van palliatieve medicatie, morfine en dormicum.

Ik denk aan dat zo sterke citaat waarin naast acute ver­mindering van lijden een tweede argument naar voren wordt gebracht dat elk medisch ingrijpen hier rechtvaar­digt: “How people die remains in the memories of those who live on.” Citaat van Dame Cicely Saunders.

Humaniteit boven autonomie

Er rest een ultieme beslissing. Als ik het zeg, kijkt de ver­pleegkundige me aan en bevestigt dat ze het ermee eens is. Hier gaat humaniteit boven autonomie. Hier moet ik mijn professionele verantwoordelijkheid nemen. Hier moet ik voorkomen dat iemand letterlijk stikt. Ik ren naar de ver­pleegpost en pak een spuit en een ampul dormicum, een sterk werkend slaapmiddel. Ik zuig vijftien milligram dor­micum op en loop terug.

Nog eenmaal kijken we elkaar aan. Ze is erg suffig, lijkt te begrijpen wat ik haar probeer uit te leggen. Ik zal haar dormicum toedienen, zodat ze die laatste minuten, hooguit dat laatste levenskwartier, niet meer hoeft mee te maken.

Knikt ze? Ja. Toestemming. Er schiet van alles door me heen. Wat als ze nu nee had gezegd? Wat zegt de ethiek? ‘Primum non nocere’, ofwel: ‘Ten eerste geen kwaad doen.’ Is dat het antwoord? Niets doen zal haar beslist schaden. Ik neem een huid­plooi van haar been tussen mijn vingers en dien het middel toe.

Afscheid

Vanuit een hoek in de kamer zie ik haar ademhaling in minuten verzwakken. Het slaapmiddel werkt snel, ze wordt rustiger. Ik ben niet de enige die dat ziet, haar kinderen grijpen haar handen vast. In de minuten die vol­gen, ontstaat er rust. Er wordt afscheid genomen, misschien door haar, maar zeker door haar kinderen.

Als haar ademhaling stopt, lijkt alles even tot stilstand te komen. Het beeld is even gruwelijk als prachtig. Twee kin­deren, gebogen over hun moeder die hen verlaat. Hun handen omklemmen de handen die hen ooit droegen.

Samen met de verpleegkundige verlaat ik de kamer. Het wordt allang niet meer opgemerkt. We pakken een dubbele espresso en zuchten hardop. We bedanken elkaar; dit deden we samen.

'Het is niet niks als je huiskamer wordt omgetoverd tot een plek waar gestorven gaat worden'Lees ook