Twee maanden nadat haar boek Vrijuit is uitgekomen, treffen we Iris de Graaf (34) op een zonnig terras in Amsterdam. Ze schreef het boek in negen maanden, naast haar fulltimebaan als presentator van het NOS Journaal. Na verschijnen schoot het direct de bestsellerlijst in en werd ze op radio en televisie, en voor tijdschriften en kranten geïnterviewd. Iets waar ze inmiddels, vertelt ze nadat ze een huisgemaakte limonade heeft besteld, best een beetje klaar mee is. “Ik heb onderschat hoeveel energie het me kost om steeds te vertellen over gebeurtenissen die voor mij heftig waren. Na elk interview voelde ik me gestrest en overprikkeld. En ik voelde door alle aandacht ook een bepaalde druk van de Russische autoriteiten. Gaan ze iets doen? Kunnen ze iets doen? Rationeel gezien weet ik dat ik helemaal oké ben, maar dat onveilige gevoel is kennelijk in mijn lijf gaan zitten.”In het boek vertelt ze over haar ervaringen als jonge vrouw in een land van oorlog. Vijf jaar geleden, op haar 29ste, kreeg ze het telefoontje dat zij de nieuwe Ruslandcorrespondent zou worden. Ze kon haar geluk niet op. Dit was het land waar haar oma geboren was, waar ze al van kleins af aan een fascinatie voor heeft en waar ze in 2012, tijdens haar studie Slavistiek en Ruslandkunde, een jaar heeft gewoond. “Het leven in steden als Moskou en St. Petersburg was zo anders dan wat veel Nederlanders dachten. Mensen waren open-minded, jong en progressief. Iedereen wilde naar Europa. Er waren geweldige feesten, hippe restaurants, queerclubs en festivals. Ik had de tijd van mijn leven. Dit correspondentschap was voor mij een kans om verhalen te vertellen over het Rusland dat ik toen had leren kennen.”

Was dat Rusland dat je wilde laten zien er nog toen je daar vijf jaar geleden correspondent werd?
“Russen gingen nog steeds cocktails drinken en dansen in hippe nachtclubs, maar dat big city life werd wel overschaduwd. Eerst door de coronapandemie, die door de Russische overheid werd aangegrepen om het leven heel erg in te perken. En sinds in 2022 de oorlog met Oekraïne uitbrak, kwam er helemaal een dictatuur. Iedereen die ook maar enigszins afweek van de conservatieve norm, kon elk moment neergeknuppeld worden, gearresteerd worden door de politie, of alles kwijtraken. Dat legt wel een sluier over de stad. Op straat voelde je dat het land in oorlog was. Overal grote posters met ‘helden die vechten voor het vaderland’. Tanks die door de straten reden. Mannen in camouflage-kleding op weg naar het front. En overal grote Z-tekens – een symbool dat staat voor steun aan de oorlog.”

Had jij het idee dat je in gevaar was toen je daar werkte?
“Op straat voelde ik me niet per se onveilig, maar ik wist natuurlijk wat de risico’s waren. Als je als buitenlandse journalist in Rusland werkt, bestaat de kans dat je wordt opgepakt. Als correspondenten uit andere landen deden we daar een beetje stoer over. Zo van: zo’n vaart zal het niet lopen. Maar ik ging mezelf wel censureren. Op social media durfde ik niet meer alles te delen. In telefoongesprekken met vrienden en familie sprak ik niet vrijuit. En wanneer ik live­gesprekken op televisie had, gebruikte ik bijvoorbeeld het woord oorlog niet, want dat is strafbaar en kon gevaarlijk zijn.Nu achteraf zie ik hoe de stress en druk op mijn lijf sloegen, maar op dat moment had ik het niet zo door.”

Eind april 2023 haalde de NOS je plotseling terug uit Rusland omdat je veiligheid in het geding was. Hoe was dat?
“In eerste instantie was ik boos. Er was geen tijd om mijn spullen mee te nemen. Ik heb geen afscheid kunnen nemen van mijn team en mijn vrienden. Dat was gewoon heel, heel erg verdrietig. Maar nu ben ik dankbaar dat ze me op tijd hebben weggehaald, want ik zag zelf het gevaar niet goed meer. Kennelijk speelde er achter de schermen van alles waardoor de NOS heeft gezegd: je moet weg, want we weten niet hoe het anders afloopt.”

In Volkskrant Magazine vertelde je dat je na terugkomst in Nederland in een soort existentiële crisis belandde. Wat gebeurde er?
“Ik heb nog een tijdje als een soort correspondent vanuit Nederland gewerkt in een studio in Hilversum. Maar elke dag werd ik alleen maar geconfronteerd met het feit dat ik niet dáár, in Rusland, was. Ik ging alles in mijn leven bevragen. Wil ik deze baan nog? Vind ik mijn relatie nog leuk? Ben ik nog blij in Haarlem, de stad waar ik destijds woonde? Maar op elke vraag was het antwoord nee, ik was zo ongelukkig met alles. Tegen de NOS heb ik gezegd dat ik wilde stoppen als correspondent. Een dag later vertelde ik mijn ex-partner dat ik bij hem wegging. Ineens zat ik weer bij mijn ouders in Friesland op de bank en moest ik nadenken: als ik geen Ruslandcorrespondent meer ben, wie ben ik dan?”

Was het moeilijk om alles los te laten?
“Het was zwaar. Vooral om het laatste thuis dat ik nog had – bij mijn ex – op te zeggen. En omdat ik niet wist wat voor nieuwe baan ervoor in de plaats zou komen. Maar het voelde ook alsof ik niet anders kon. Ik dacht: laat alles maar helemaal instorten. Dan begin ik wel gewoon helemaal opnieuw. En dat is denk ik het beste wat ik heb kunnen doen.”Iris werkt nog steeds bij de NOS, maar inmiddels als presentator van het NOS Journaal. Het voelde als een logische stap, vertelt ze. Ze werkte eerder al als verslag-gever en presentator bij NOS Stories en bracht nieuws op YouTube, Snapchat en Instagram. “Mensen vragen me weleens of het niet saai is om ineens hele dagen in de studio te staan. Maar ik ben blij dat dit op mijn pad is gekomen. Als correspondent stond ik 24/7 aan. Ik moest altijd beschikbaar zijn voor livegesprekken en dan over elk mogelijk onderwerp kunnen meepraten. Nu ben ik als mijn uitzendingen erop zitten ook echt vrij en is er meer tijd voor dingen naast werk.”

Zoals een nieuwe liefde! Hoe hebben jullie elkaar ontmoet?
“Ja, dat zat niet helemaal in de planning. Na jaren van lange afstand en me alleen voelen, genoot ik juist volop van mijn single life. Ik woonde inmiddels in Amsterdam en zat helemaal in mijn party era, maar toen Tony voorbijkwam, voelde ik meteen: dit is een match. We hebben het rustig aan gedaan, maar het voelde meteen goed. Inmiddels wonen we samen en het voelt gewoon alsof ik altijd met mijn beste vriend ben, on steroids.”

Waarom werkt het goed tussen jullie?
“In mijn eerdere relaties merkte ik dat mannen snel geïntimideerd waren door wat ik deed en me het liefst klein wilden houden. Tony is het tegenovergestelde. Hij is echt mijn grootste hypeman. En zelf is hij ook ondernemend, met een eigen podcasthuis en talentontwikkelingsbureau in de evenementenindustrie. We hebben een superleuk leven samen.”